Wij zijn onze betekenisgeving

Chris Juta
Dit is het derde deel van de serie van zeven artikelen over gedragsrisico en smart data, die in aanloop naar het komende Behavioral Risk Congres op 6 december gaat verschijnen. Eerder verschenen op dit platform: “Gedragsrisico: Fundamentele onzekerheid in beeld” en “Transitie van oud naar nieuw denken over risico”. In dit derde deel duik ik het hoofd van de mens in. Wetenschappelijke doorbraken gáán metafysica en biofysica integreren en we gaan veel beter begrijpen hoe ons brein werkt en ons bewustzijn produceert. We gaan begrijpen wie wij mensen eigenlijk zijn en hoe het komt dat we onze eigen gedragsrealiteit niet in beeld hebben. We gaan begrijpen hoe onthand bestuur en toezicht waren daardoor.
Risicocultuur, risicoperceptie, risicogedrag, risicobereidheid, risk appetite, risicotolerantie, …. het zijn ‘booming’ begrippen. Wat weten we? We weten hoe onnauwkeurig de waarneming van risico’s door mensen is. Zodra we ergens van overtuigd zijn, hebben we de neiging om vooral dat waar te nemen wat onze bestaande overtuigingen bevestigt of versterkt. We overschatten de kans op eigen prestaties en goede ervaringen en we onderschatten de risico’s (bijvoorbeeld de kans op een ongeluk of ziekte). We zijn optimistischer over eigen persoonlijke capaciteiten en toekomst. Over het lot van anderen zijn we pessimistischer.
Nieuw denken laat zien dat de computer in ons hoofd in verschillende systemen werkt. Die computer is onze gewaarwording: de zintuiglijke waarneming leidt tot gewaarwording die vervolgens als output heeft, een coherent handelingsvoorschrift aan het lichaam. Binnen dat proces gewaarwording is het proces van betekenisgeving cruciaal. Ofwel: handelingsvoorschriften zijn de uitkomst van een proces van betekenisgeving in ons brein, dat zich van moment naar moment en in een eeuwig durende cyclus, afspeelt.
Het handelingsvoorschrift is de output van wat YX Company “systeem-1” noemt: houding, gedrag en denken die ‘ik’ aanneem in reactie op iets dat ik waarneem. Theoretisch gaat het om drie systemen en de totaliteit. We gaan op deze plaats niet verder in op deze complexiteit. Het is een ‘goot verhaal’ dat wereldwijd in ontwikkeling is. De eerste bijdrage daaraan werd geleverd door Daniel Kahneman (1992 Nobelprijs) die twee ‘infrastructurele’ systemen onderscheidde: limbisch systeem en neocortex. Vanaf dat moment eigenlijk was de homo economicus ten grave gedragen. Mensen zijn emotionele dieren.
We gaan wetenschappelijk begrijpen dat we als mensen met die computer in ons hoofd ook het vermogen hebben om boven ons zelf uit te stijgen. Dat we kunnen ‘denken over denken’ en meer kunnen zijn dan emotionele dieren én dat we elkaar als mensen daar hard bij nodig hebben: wij mensen zijn genetisch bepaalde sociale dieren. Spiegelneuronen spelen hierbij een cruciale rol.
De kern van het nieuwe denken
De kern van nieuw denken is dat in dat nog zo ongekende proces van betekenisgeving de ontmoeting plaatsvindt van twee bewustzijnen en dus ook twee bewustzijnslichamen: subjectiviteit en objectiviteit. Ontmoeting staat metaforisch voor dialoog: de innerlijke dialoog in ons zelf en de dialoog buiten ons hoofd aan de vergadertafel, die constant in uitwisseling zijn, in één ‘language of thought’ (ref: Jerry Fodor). We gaan begrijpen dat in onze hersenen synapsen, neuronen, limbisch systeem en neocortex de infrastructuur zijn. De semantiek speelt zich in een heel ander hersensysteem af: het systeem dat ons hersenbewustzijn creëert. Op dit terrein van de overgang en integratie van biofysica en metafysica gaan de komende decennia, de echt grote doorbraken plaatsvinden. We gaan leren hoe de lichaam-geest-koppeling werkt. Toepassingen hiervan gaan de fantasie te boven. We gaan in dit artikel niet verder op deze fascinerende ontwikkelingen in. Ik stop met deze deep dive om ruimte te geven aan de indrukwekkende consequenties die gepaard gaan met deze nieuwe inzichten.
Ik benoem hieronder de volgens mij belangrijkste twee en ga daar in het volgende artikel van deze serie dieper op in. We gaan als mensen begrijpen wat voor een fenomenaal complexe computer in ons brein actief is. Alles wat we daarover nu weten is peanuts vergeleken bij wat komen gaat. We gaan begrijpen wat de biologische, neurologische basis is van ons denken. De volgende stap zijn denkende machines. We gaan inzien waarom en hoe denken over denken een collectief proces is dat zich in ‘mijn’ brein afspeelt. We gaan inzien hoe systeem-1 niet alleen een fenomenaal werkend mechanisme is, maar ook onze grootste valkuil en mentale gevangenis.
Doorbraak naar smart data
Dichter bij huis: de nieuwe kennis heeft geleid tot de doorbraak van stupid data naar smart data. Ik kom terug op die doorbraak in een van de volgende atikelen. Om iets van de consequentie te begrijpen, introduceer ik beide begrippen hier al:
De essentie is eigenlijk dat het hoofd van de mens op een hele nieuwe manier wordt uitgevraagd. De gangbare term daarvoor is assessment. De met deze nieuwe meetmethode verkregen data, noemen we sense data. Alle data die uit registraties voorkomen van handelingen van mensen, noemen we registratie-data. Smart data is de combinatie en integratie van beide. Sense data die we dadelijk natuurlijk niet meer (alleen) via assessments verkrijgen maar rechtstreeks uit de Virtual Reality die daarvoor alle grondstof biedt. Dat zijn wiskundige algoritmen op data.
Het is een ontwikkeling met grote consequenties: besluitvormend (qua potentie om mensen slimmer te maken met elkaar), nieuwe onderzoekstechnologie die het onderzoeksproces niet alleen fundamenteel verandert maar ook fundamenteel beter, baanbrekende voorspellingsmodellen die zijn gebaseerd op de combinatie van sense data en smart data. Volstrekt nieuwe strategische paden voor bestuur en toezicht openen zich.
De auteur, Chris Juta, is blogger op het Risk & Compliance Platform Europe en Founding Partner van YX Company.