Waar blijven de kasstromen bij de gemeenten?

Een van de opvallende zaken die in het Besluit Begroting en Verantwoording 2016 (BBV2016) ontbreken is een kasstroom overzicht. Nu zult u zeggen hoezo? We hebben toch de paragraaf financiering die keurig, inclusief rentevisie, uit de doeken doet hoeveel risico een gemeente loopt met haar leningen portefeuille? En hebben we bij de wijziging van het BBV niet ook nog eens een kengetal voor de netto schuldquote opgenomen? Ja klopt allemaal, maar het blijft behelpen. Zo zijn twee van de vijf wettelijk verplichte kengetallen, waaronder die voor de schuldquote gevoelig voor het niveau van de totale baten. En als je je alleen maar richt op je schuldpositie vergeet je maar al te gemakkelijk dat er ook nog ergens kasgeld in huis is. O ja, over liquiditeit gesproken: dankzij schatkistbankieren en datzelfde BBV2016 staat kasgeld van een gemeente tegenwoordig op wel drie plaatsen in de balans vermeld. Hoezo overzicht?

Tot op zekere hoogte kan ik hier nog wel mee leven omdat ik relatief veel met jaarstukken van gemeenten werk. Maar als leek – en veel raadsleden zijn wat dat betreft net zo veel leek als de gewone burger – wordt het wel heel ingewikkeld. Studenten die de opdracht krijgen om de liquiditeitspositie van een gemeente uit te zoeken komen nauwelijks verder dan de post ‘banksaldo’, terwijl dat tegenwoordig juist de minst belangrijke post op de balans is.
In het bedrijfsleven is het opstellen van een kasstroom overzicht gebruikelijk. Ook bij privaatrechtelijke ondernemingen in handen van overheden zien we kasstroom overzichten. Bij de agentschappen van de rijksoverheid is een kasstroom overzicht verplicht en is zelfs te zien wanneer een ministerie moet bijspringen omdat er geen vermogen meer bij het agentschap is.
Waarom zouden we ons bij een gemeente druk maken om een kasstroom overzicht? Het hoeft toch niet? Al eerder schreef ik op deze plaats over het consumptief besteden van middelen verkregen uit de verkoop van vaste activa. Zoiets valt in een kasstroom overzicht meteen op. Een niet nader te noemen gemeente schreef een paar jaar geleden op dat een voorschot dat bedoeld was voor uitvoering van een project, vooralsnog werd gebruikt voor het vroegtijdig aflossen van langlopende leningen. Vanuit kasgeldbeheer op zich niets mis mee, maar vanuit de besturing zijn het wel appels en peren. In een later stadium zal er toch weer geld op de kapitaalmarkt moeten worden gehaald om het project uit te voeren. Een soortgelijke maar meer generieke opmerking staat in een jaarverslag 2016 van een andere gemeente. De betalingen vanuit het rijk voor het sociaal domein lopen voor op de uitgaven. Je krijgt dus wel geld binnen, maar kunt er nog even niets mee, anders dan het weer tijdelijk parkeren of gebruiken voor de aflossing van een (langlopende) lening. Hoe leg je later weer uit dat er geld geleend moet worden?
De kern van een kasstroom overzicht is dat je inzichtelijk maakt wat het saldo van de lopende inkomsten en uitgaven is en welke kasmutaties ontstaan door respectievelijk de inkomsten en uitgaven die verband houden met investeren en financieren. Als gemeente kun je het je niet veroorloven om structureel een negatief saldo te hebben op de reguliere activiteiten omdat je niet eeuwig kunt bijlenen of de belastingen te verhogen. Geef raadsleden het inzicht wat ze nodig hebben bij hun besluitvorming: het kasstroom overzicht is een uitstekend middel om als waarschuwingssignaal voor de samenstelling van de uitgaven te functioneren.
Dr. Johan de Kruijf