Rabobank: een wankel kaartenhuis van ongekende omvang

Michel Klompmaker
Onze Senior Editor Nils de Heer, heeft jarenlang onderzoek gedaan naar de gang van zaken rond één van de grootste financiële instellingen in Nederland. Op 26 april komt zijn boek “De pijnbank” uit. Wij spraken exclusief met Nils over dit boek dat een zeer schokkend beeld geeft. Vanuit de historie wordt ingegaan op de drie kernbegrippen hebzucht, hoogmoed en gebrek aan controle op naleving van wet- en regelgeving.

In het boek “De pijnbank” schrijft Pieter Lakeman het voorwoord. Een prangend citaat uit het voorwoord van Lakeman als hij over de auteur spreekt: ”Hij maakt duidelijk dat de problemen aanzienlijk groter zijn dan tot nu toe in de media naar voren zijn gekomen en schildert een onthutsend beeld van de bank die er enkele jaren geleden nog prat op ging als enige Nederlandse bank een triple-A notering van de kredietbeoordelaars te hebben gekregen.” Lakeman concludeert dat dit boek een aanrader is voor iedereen die in de stabiliteit van het Nederlandse financiële stelsel of in de verhaalbaarheid van swapschadeclaims tegen de Rabo is geïnteresseerd.
Risk & Compliance Platform Europe: In het eerste hoofdstuk “Oorsprong en ontwikkeling” geef je een overzicht van de geschiedenis van de bank. Daar zijn al boeken over geschreven, maar wat is volgens jou de cruciale kentering geweest?
Nils de Heer: «Persoonlijk ben ik van mening dat de cruciale kentering binnen Rabobank de opvolging van Hans Smits is geweest. De prudente Smits, die de coöperatieve gedachte zeer hoog in het vaandel had staan, werd opgevolgd door de ex- Van Lanschot bankier Bert Heemskerk. Laatstgenoemde gooide werkelijk alle remmen los als het ging om exotische (beleggings-)avonturen. Er werd een aandelenbelang aangekocht in Achmea en een vastgoedpoot. Banken en vastgoed vormen zelden een ideale combinatie, zie de recente val van Reaal. Wél had Smits kans gezien om de Rabobank Ledencertificaten met succes te introduceren. Een regelrecht succes, want anno 2016 staan er certificaten uit ter waarde van circa € 16,5 miljard. Kapitaal, dat onder voorwaarden meetelt als eigen vermogen voor Rabobank. Eigen vermogen dat zij steeds harder nodig heeft. Het jarenlang emitteren van dit soort diep- achtergesteld schuldpapier heeft echter een bittere keerzijde voor Rabobank: zij betaalt momenteel jaarlijks bijna de helft van haar netto winst aan couponrenten. In het boekjaar 2014 – waar `De Pijnbank´ op gebaseerd is – keerde de bank maar liefst € 1,16 miljard uit aan certificaathouders. Dit, terwijl de netto jaarwinst structureel met € 1 miljard te laag bevonden wordt. De kernvraag is hoe lang gaat Rabobank dit volhouden?»
Risk & Compliance Platform Europe: Al eerder publiceerde je een artikel op ons platform over de afdeling Bijzonder Beheer van Rabobank (3 december 2014, zie link). Een artikel dat blijkbaar om commerciële redenen niet elders geplaatst kon worden. Nu laat je in het hoofdstuk over Bijzonder Beheer weer nieuwe voorbeelden zien over de werkwijze van deze afdeling. Je plaatst het nu wel in een wat breder kader, want je spreekt over de bank die de liquide middelen die Bijzonder Beheer genereert hard nodig heeft. Hoe gaat het aflopen met deze afdeling?
Nils de Heer: «Mijn bewering dat de Rabo-top om bedrijfseconomische redenen de misdragingen, en in mijn optiek ronduit criminele gedragingen, van haar afdelingen Bijzonder Beheer gedoogt is niet (volledig) uit de lucht gegrepen. Het `Tomlinson-report´ uit 2013 maakte pijnlijk duidelijk dat in Groot Brittannië (met name, doch niet exclusief) Royal Bank of Scotland (RBS) op structurele wijze bedrijven richting Bijzonder Beheer dirigeerde. Om deze vervolgens op uiterst geraffineerde wijze via een vast en verborgen stappenplan van alle waardevolle activa te ontdoen. Waarom? Wel, RBS leed jaar op jaar verlies en slaagde er maar niet in om de financiële malheur op eigen kracht om te buigen. Een situatie die ik absoluut één-op-één vergelijkbaar acht met Rabobank in ons land. Het centraliseren van de bankvergunning past uitsluitend in een noodscenario: de liquiditeiten van Rabobank raken uitgeput. Zij heeft iedere euro die zij binnen kan krijgen thans broodnodig. Vandaar ook, dat hoge restschulden na een faillissement veelal voor extreem lage bedragen worden afgedeald. Binnen is binnen. Weliswaar is er sprake van een voorzichtige kentering binnen de zittende magistratuur. De rechtbank in Overijssel heeft eerder Rabo-medewerkers ontmaskerd, en betiteld als aperte leugenaars (ex. Art. 21 Rv). Maar, zolang de politiek niet daadkrachtig ingrijpt zullen deze praktijken in mijn visie helaas voortduren. In ieder geval zolang de entiteit Rabobank blijft bestaan.»
Risk & Compliance Platform Europe: De laatste twee hoofdstukken zijn getiteld “Donkere wolken” en “Kwetsbaarheid”. Sommige experts verwachten dat het uiteindelijk wel mee zal vallen met Rabo, maar wat denk jij over het (voort-)bestaan van de Rabo-organisatie? Bestaat de Rabobank nog over drie jaar?
Nils de Heer: «Er zijn een drietal serieuze bedreigingen op dit moment. Allereerst de nieuwe eisen van de Europese toezichthouders, die stellen dat banken 30 tot 45 procent meer bufferkapitaal van hoge kwaliteit aan dienen te houden tegenover hun uitstaande leningen, maken het er allemaal niet beter op. Rabobank kan nu nog niet zomaar naar de beurs om vers kapitaal op te halen, en maakt al jaren veel te weinig winst om de kapitaalbuffers op eigen kracht te kunnen versterken.
Als tweede bedreiging noem ik de vanaf 2018 geldende IFRS-regels. Die vormen een probleem voor Rabobank omdat de zogenaamde ‘papieren verliezen’ dan ineens en volledig ten laste van de winst komen. Hierdoor kan het eigen vermogen eerder en sneller uitgehold worden dan in het verleden. Als de papieren verliezen groter blijken te zijn dan de gerealiseerde winsten, en er staan géén of onvoldoende voorzieningen tegenover deze verliezen op de balans, wordt het ontstane verlies rechtstreeks afgeboekt van de reserves: het eigen vermogen van Rabobank. Verliezen zijn dan bovendien niet meer zo gemakkelijk te verstoppen in een jaarrekening. Met een blootstelling van 40 miljard euro aan commercieel vastgoed en ruim 120 miljard euro aan financieringen in grond en opstallen in de glastuinbouwsector komt deze tijdelijke vrijstelling Rabobank Nederland dus bijzonder goed uit. Deskundigen verwachten een verdere afwaardering van de vastgoedportefeuille van 25 tot 40 procent. Dit zou Rabobank een extra verliespost van grofweg 16 miljard euro opleveren. Volgens de oude spelregels van de Europese toezichthouders zou ze dan simpelweg omvallen.
De derde bedreiging zijn de hangende zaken rond de renteswaps. De Minister van Financiën Dijsselbloem heeft namelijk begin 2016 een spoedberaad gehouden met de bestuursvoorzitters van de vier grootste Nederlandse banken en de Autoriteit Financiële Markten (AFM), onder andere om hen te sommeren hun dossiers rond rentederivaten op orde te brengen. Begin maart 2016 werd duidelijk dat de Minister van Financiën toezichthouder AFM de opdracht heeft verstrekt om de banken in een strakke dwangbuis te persen en hen te verplichten nu voor eens en voor altijd het derivatendossier tot een goed einde te brengen.»
Het boek «De pijnbank» verschijnt op 26 april 2016.
ISBN 9789021401928