Onvrede bij rechters in Vredespaleis

Michel Klompmaker

Vorige week vrijdag vond in het Vredespaleis te Den Haag de rechtstaat conferentie plaats van en voor de rechterlijke macht onder de titel «Stresstest Rechtstaat». De dag begon plenair met de oprecht verontruste First President of the Supreme Court uit Polen, Prof dr. Malgorzata Gersdorf.  Aan het einde van de dag bracht de  Nederlandse Minister van Rechtsbescherming Sander Dekker een kort bezoek, verscheen op het podium en werd geconfronteerd met aanbevelingen van de rechterlijke macht die in werkgroepen geformuleerd waren in de loop van die dag. Eigenlijk had Dekker daarvan goed moeten schrikken, met verwijten als te veel macht bij het Binnenhof, te veel druk bij de rechters en dat de regering bij de wetgever op schoot zit, maar zijn politieke instinct fluisterde hem blijkbaar in dat hij dat beter maar niet kon doen…

Zoals gezegd kreeg de Poolse President van het Hooggerechtshof Malgorzata Gersdorf de tijd om haar visie te geven op de huidige toestand van de rechtspraak in Polen. Zeer verontrustend is de ontstane situatie, waarbij de huidige Poolse regering willens en wetens tracht steeds meer invloed te krijgen op de rechtspraak. De benoeming van rechters wordt nu politiek aangestuurd, aldus Gersdorf. Allerlei maatregelen zijn in gang gezet, zoals de maatregel om de pensioengerechtigde leeftijd te verlagen van 70 naar 65, met als doel nieuwe rechters te kunnen benoemen die de regering welgevallig zijn. De bedoeling was om op die manier in een keer 40 procent van de rechters te kunnen vervangen. Na aandringen van Europa is de maatregel teruggedraaid en zijn alle rechters (op een na) weer teruggekeerd op hun post. Er is ook een zogenaamde  ‘Kamer voor buitengewone controle’ ingericht, waarbij de uitvoerende macht (regering) de rechterlijke vonnissen kan onderzoeken! Gersdorf maakte ook melding van een verslechtering van de gemiddelde doorloop van 4 maanden in 2015 naar 5,4 maanden in 2018. Daarnaast worden onwelgevallige uitspraken niet gepubliceerd met medeweten van het Poolse Ministerie van Justitie. Er is zelfs sprake van organisatie van georganiseerde haatcampagnes vanuit de uitvoerende macht tegen rechters. Pikant detail : Strafblad van de Minister van Binnenlandse Zaken werd ingetrokken door de President. Met andere woorden  ‘De wet is dienaar van de macht geworden’ en dat is iets dat koste wat kost moet worden voorkomen, met hulp van de EU, aldus Gersdorf.

Ontmanteling van de democratie

Tot zover Polen. Marcel ten Hooven, publicist van het boek «De ontmanteling van de democratie» en Bas Heijne, journalist gaven toelichting op hun publicaties en zij deelden met de zaal vol rechters en officieren van justitie hun zorgen over de rechtsstaat in Nederland. Ten Hooven ziet de opkomst van het populisme in West-Europa als een serieus gevaar voor het functioneren van de rechtstaat. Hij analyseerde de geraffineerde methodiek die de voorstanders van de Brexit hanteren met gevaarlijke slogans bedacht door de Brexit campagne director Dominic Cummings, nu een van de belangrijkste adviseurs van Boris Johnson, zoals ‘Take back Control’ en slogans als  ‘Collaboreren met Brussel’,  ‘Overgave aan Brussel’, etc… Het gevolg is dat ruim 60 procent van de Brexit aanhangers het eens is met een ‘revolutionaire aanpak ‘ en daarbij het geweld niet schuwt zoals bleek uit de moord op het parlementslid Cox. Als hoofdschuldige wees Ten Hooven de voormalige premier David Cameron aan, maar ook Cummings en Boris Johnson kregen er flink van langs.

Hij wees op de gevaren van  ‘de algemene wil is wat de meerderheid wil’ en op het grote bedrog van de populistische leiders die betogen dat zij vertolken  ‘wat het volk wilt’.  Hij noemde de populistische stuk voor stuk voormannen met een pathologische afwijking en een gevaar voor de rechtstaat. De rechtsorde wordt vervangen door de machtsorde, zoals in Turkije, Polen, Hongarije en de USA, aldus ten Hooven.

Concrete issues namens de rechters

Zoals gezegd werd de Minister van Rechtsbescherming Sander Dekker geconfronteerd met een aantal stellingen casu quo aanbevelingen van de de verschillenden werkgroepen, die zich mochten buigen over kwesties als onder andere de Trias Politica en de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht.

Nathalie van Waterschoot, Voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak presenteerde de teksten op het scherm en probeerde Dekker te overtuigen. Wat rolde er zoal qua teksten uit de verschillende werkgroepen? Welaan, hieronder volgt het overzicht, opgesteld door rechters en officieren van justitie:

*  Waarborg de toegang tot de rechter, anders lok je eigen richting uit.

* Als we voor de bescherming van de grondrechten volledig afhankelijk zijn van de rechter, zijn we reddeloos verloren.

* De wetgever moet duidelijk zijn, anders is geen rechtspraak mogelijk, maar de wet moet ook ruimte bieden voor rechtvaardigheid.

* De wetgever krijgt de rechter die hij verdient.

* Bij de regering is teveel macht geconcentreerd ten koste van de rechter. Het evenwicht tussen de machten moet worden hersteld.

* De staatsrechtelijke positie van de rechterlijke macht moet worden versterkt. Magistraten verdienen een Hoog College van Staat.

* Zorg voor een financieringssystematiek die de onafhankelijkheid van de rechter waarborgt.

* Respecteer onze rechterlijke vrijheid en vrijwaar ons van wettelijk vastgestelde minimumnormen / straffen.

* De overheid moet de voedingsbodem van onveiligheid tegengaan.

* Investeer in professionele deskundigheid van alle partners in de strafrechtelijke keten om het vertrouwen van burgers te verzekeren.

Dan even afrondend, zelf gehoord van een rechter: «Als je sneller senior wilt worden moet je tegenwoordig meer zaken doen, kwaliteit is daarbij niet belangrijk meer».  Als dit echt zo is, dan is er niet alleen in Polen iets aan de hand, maar ook in Nederland.

Foto: Martijn Beekman