Evert-Jan Lammers
Kunnen accountants en hun cliënten hierin samen optrekken? Niet alleen accountants staan vol in de spotlights om meer bij te dragen aan fraudebestrijding in de samenleving. Maar niet alleen zij, ook hun cliënten worden aangespoord om het beter te doen. Zou er dan een win-win te behalen zijn, wanneer ze hierin samen optrekken? Samen werk maken van bewustwording, vergroten van kennis en vaardigheden, risico’s inschatten, fraudesignalen onderzoeken, single audit? Je zou kunnen denken van wel, maar de belangen lopen niet altijd parallel.
Er zijn diverse situaties waarin de belangen van de accountant en zijn cliënt niet gelijklopen. Neem de risicobereidheid van de cliënt. Deze heeft een praktische kant waarvoor de accountant begrip kan opbrengen, zoals bij de cliënt die “niet met een kanon op een mug wil schieten”. Verder zijn cliënten vaak onvoldoende op de hoogte van de volledige fraudedreiging, waardoor ze ten onrechte zullen denken dat ze «In Control» zijn. Voorts kunnen bedrijven een “fraudeverzekering” zien als een vorm van risicomanagement; dat is misschien zo geredeneerd vanuit de portemonnee van de aandeelhouder, maar niet vanuit de accountant. En wat te denken van het onderzoeken van fraudesignalen door de cliënt? Als blijkt dat een fraude inmiddels werd beëindigd, zonder schade, betekent dit niet dat er geen schade meer uit kan voortkomen. Zo zijn er vele situaties waarin de belangen van de accountant en zijn cliënt uiteenlopen en zelfs tegengesteld kunnen worden.
Onbewust-onbekwaam
Het kan niet genoeg gezegd worden dat fraude voor ondernemers en managers nog steeds een onbekend en onbemind terrein is, uitzonderingen daargelaten. Accountants moeten er dus rekening mee houden dat het cliënteel deels onbewust-bekwaam is en deels onbewust-onbekwaam. En dat dit kan verschillen per klant en per soort fraude. Een cliënt kan zich bijvoorbeeld bewust zijn van de corruptiedreiging in een exportland, maar onbewust van de dreiging van gijzelsoftware in een productieland.
Het voorgaande biedt cliënten de ruimte om − al dan niet bewust − bepaalde frauderisico’s te aanvaarden door zwak te reageren op signalen, te bezuinigen op beheersmaatregelen, of zelfs mee te gaan in deze varianten. In de meest kwalijke gevallen is de cliënt bewust-onbekwaam.
Geheimen
Elke cliënt maakt een morele afweging hoeveel hij zijn accountant wil vertellen over het frauderisicomanagement, over de fraude-incidenten die er zijn geweest en hoe ertegen werd opgetreden. Elke cliënt heeft geheimen in de bestuurskamer, waar de accountant laat of niet achter komt. Frauderisico hoort daar nadrukkelijk bij. Het risico van een te rooskleurige weergave van de werkelijkheid stijgt nu frauderisicomanagement en de beoordeling daarvan hoger op de agenda staan.
Door de verhoogde aandacht voor fraude moeten accountants extra kritisch naar hun cliënteel gaan kijken. En naar zichzelf. Het is menselijk om jezelf beter in te schatten dan je feitelijk bent en om jezelf beter in te schatten dan jouw peers. In de fase van voorbereiding en planning van de controle moet rekening worden gehouden met alle hiervoor genoemde effecten, dus bij de pre-audit meeting en niet pas halverwege de controle. En uiteraard moet er in de hele controlecyclus voldoende vakkennis inzetbaar zijn.
Antifraude-vaardigheden
Accountants en hun cliënten ontwikkelen hun antifraude-vaardigheden dus beter elk op eigen kracht. Zo voorkom je het lamme helpt de blinde effect en kan de accountant onafhankelijk en kritisch het frauderisicomanagement bij zijn cliënteel blijven beoordelen. Gelukkig zijn er ook overeenkomsten tussen accountants en hun cliënten. Ze zijn het er bijvoorbeeld over eens dat je de impact van fraude ruim moet zien: het gaat niet alleen om de fraude zelf (een manager heeft steekpenningen betaald) en de directe schade (afscheid nemen van deze manager) maar ook om de indirecte schade zoals opgelegde sancties (boete, licentieverlies, delisting), afhandelingskosten (onderzoek, proces) en reputatieverlies (media). Alleen zo krijg je het volledige risicoprofiel van een omkoop incident.
De auteur, Evert-Jan Lammers is partner bij EBBEN Partners en tevens dagvoorzitter van het Engelstalige International Risk Congres met als thema «Combating FEC» dat op donderdag 7 april 2022 plaatsvindt in het hoofdkantoor van Euroclear te Brussel.
