Falende overheid kan nog steeds niet vervolgd worden en dat leidt tot rechtsongelijkheid

Experts, zoals bijvoorbeeld artsen of piloten, maken soms fouten die grote persoonlijke of maatschappelijke gevolgen kunnen hebben. De roep om vervolging is vaak groot. Rechters blijken echter steeds vaker de organisatorische omstandigheden te betrekken in hun oordeel. Dat is terecht, betoogt jurist en psycholoog Liesbeth Vink in haar proefschrift «Experts in disaster»,  waarop zij 23 juni jongstleden promoveerde aan de Universiteit Maastricht. Maar een falende overheid kan nog steeds niet vervolgd worden en dat leidt tot rechtsongelijkheid.

De kersverse promovenda Liesbeth Vink verwoordt het al volgt:  “Toen ik aan deze studie begon, had ik de verwachting dat rechters experts ten onrechte veroordeelden. Maar rechters blijken juist heel genuanceerd te oordelen en houden vaak rekening met de omstandigheden waarin een fout is ontstaan.” Blijkbaar lijkt de focus bij fouten niet langer te liggen op de expert zelf, maar op de invloed van de organisatie.
Menselijke fouten
Rechtspsychologen beweren regelmatig dat de rechtspraak te weinig rekening houdt met de omstandigheden in organisaties. Maar volgens Vink is dat onterecht. Grote rampen als de Herald of Free Enterprise en de Schiphol-brand zijn door psychologen kundig geanalyseerd wat betreft de invloed van menselijke fouten. Maar ze slaan volgens Vink de plank soms mis als het om strafrechtelijke aansprakelijkheid gaat. Als de wet niet voorziet in het betrekken van organisatorische omstandigheden, kun je dat de rechter niet kwalijk nemen. “Het rechtssysteem is niet perfect, maar lang niet zo slecht als sommige rechtspsychologen beweren,” aldus Vink. “Rechters verdiepen zich steeds vaker in de psychologie van het recht.”
Rechtsongelijkheid
Vink onderzocht een aantal casussen, waaronder het dodelijke ongeval van een militair in Wezep. Hij verongelukte tijdens een demonstratie abseilen omdat een touw op de verkeerde plek werd doorgesneden. Toen de helikopter wegvloog, werd hij meegesleept en raakte hij ernstig gewond. Hij overleed korte tijd later. De boordwerktuigkundige werd vervolgens vervolgd voor dood door schuld. Het Gerechtshof oordeelde dat de fout in de hand gewerkt was door de organisatorische omgeving en dat de schuld dus niet aanmerkelijk was. Tot vervolging van de organisatie, het ministerie van Defensie, kwam het echter niet omdat een ministerie een publieke rechtspersoon is die immuniteit geniet. Terwijl Chemie-Pack, een andere casus die Vink onderzocht, wel schuldig werd bevonden aan onopzettelijke brandstichting in 2011. Vink: “In gelijksoortige zaken worden publieke en private rechtspersonen dus niet gelijk behandeld.”
Zondebok
Dat rechters inzien dat experts ook fouten kunnen maken door (en niet alleen ondanks) hun expertise, is een goede zaak volgens Vink. “We accepteren in de maatschappij niet meer dat dingen soms misgaan. Wat vroeger een Act of God was is nu een Act of Man,” zegt Vink. “Gelukkig leeft de behoefte om een zondebok aan te wijzen meer in de maatschappij dan in de rechtspraak. Juist door niet te zoeken naar een zondebok kan geleerd worden van ongevallen en de maatschappij veiliger worden.”
Het boek van Liesbeth Vink, «Experts in Disaster. The capability, fallibility and liability of experts.»  is te bestellen via josje@communicatiereeks.nl of via de boekhandel.
ISBN: 978-90-82-549928
Aantal pagina’s 344
Prijs: 19,95 euro
Liesbeth Vink studeerde Rechten en Psychologie aan de Universiteit Leiden. Ze was werkzaam bij de Koninklijke Marine, het COT Instituut voor veiligheids- en crisismanagement en de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Bij de Universiteit Maastricht deed zij promotieonderzoek, doceerde Psychologie en Strafrecht en rapporteerde als deskundige in strafzaken. Momenteel doceert ze Veiligheid & Recht aan de Haagse Hogeschool.