Michel Klompmaker
De Nederlandsche Bank, afgekort DNB, meldt in de afgelopen vrijdag verschenen studie getiteld ‘Van herstel naar balans’ dat er ernstige tekortkomingen in de financiële sector waren bij de toepassing van de Wet ter voorkoming van witwassen en terrorismefinanciering (Wwft). Een meer risicogebaseerde benadering moet de inspanningen om de financiële sector vrij te houden van financieel-economische criminaliteit gerichter maken, aldus DNB en een dergelijke benadering vermindert ook de ongewenste neveneffecten van de rol van de poortwachter van banken en andere financiële instellingen, zoals het onnodig weigeren of uitsluiten (‘de-risking’) van klanten van het betalingsverkeer. Zoals bekend hadden we als Risk & Compliance Platform Europe hierover een Jaarcongres op 16 juni jongstleden in Baarn, met als thema «De rol van de poortwachter anno 2022, publieke versus private sector.» Overigens, volgend jaar, op 15 juni 2023 zal het thema van ons Jaarcongres «Innovatie & Toezicht: Is RegTech het juiste antwoord?» zijn, waarbij DNB is uitgenodigd om als keynote te komen spreken. Toezichthouder bij DNB, Loes Wenink lichtte het een en ander toe.
De inmiddels ingezette hersteltrajecten brengen omvangrijke investeringen en kosten met zich mee voor het bankwezen. Vragen over de doelmatigheid van de gevolgde aanpak komen aan de orde en over de maatregelen die klanten ervaren en die voor bepaalde risicovolle klanten of groepen van klanten de toegang tot financiële diensten beperken.
Risico-identificatie van klanten
Om te komen tot een meer risicogebaseerde benadering wordt van de banken een betere risico-identificatie van hun klanten verwacht. Een beperktere inzet in het geval van lage risico’s biedt ruimte om meer capaciteit en aandacht te richten op de hogere risico’s. Toezichthouder DNB van zijn kant gaat instellingen daarbij helpen door onder meer ‘guidance’ te geven over benaderingen die bij lage risico’s passend zijn.
De bredere inzet van technologisch innovatieve oplossingen, indien nodig ook in samenspraak met de wetgever, moet de aanpak van witwassen gerichter maken. Voor de risicoclassificatie van klanten en bij transactiemonitoring kan bijvoorbeeld ‘machine learning’ ingezet worden, op voorwaarde dat er adequate waarborgen zijn ingericht als het gaat om privacy, non-discriminatie en de gehanteerde methoden uitlegbaar zijn. Het hergebruik van gegevens door klanten, bij voorbeeld via elektronische identificatie zou de administratieve lasten kunnen verminderen.
Als we het over witwassen hebben, waar gaat het dan precies over? Naar schatting gaat er in Nederland jaarlijks voor een bedrag van rond de 16 miljard euro aan crimineel geld om.
Over het rapport «Van herstel naar balans’ van DNB gaf Loes Wenink de volgende toelichting. «In ons toezicht zien we dat banken soms de risico’s hoger inschatten dan ze in werkelijkheid zijn. Dan vragen banken meer informatie dan feitelijk nodig zou zijn. Het omgekeerde komt ook voor, dus dat banken te weinig informatie vragen. Wij zien dat banken meer kunnen doen om klanten duidelijk te maken waarom ze bepaalde informatie willen. Banken accepteren niet alle potentiële klanten, beperken de dienstverlening, en nemen afscheid van bestaande klanten. Dat doen ze omdat ze bij deze klanten een te hoog risico zien op betrokkenheid bij witwassen of criminaliteit. Bijvoorbeeld een klant die aangeeft een groenteboer te zijn maar er wordt geen groente ingekocht maar wel omzet afgestort. Maar banken weten nooit 100% zeker of hun (potentiële) klant betrokken is bij een criminele geldstroom. Banken zijn geen opsporingsinstanties zoals de FIOD of de politie, maar gaan af op de beschikbare informatie. Het kan dus zijn dat ze ten onterechte afscheid nemen van klanten. We hebben echter geen aanwijzingen dat het gaat om systematische uitsluiting van klanten uit specifieke sectoren. Ook sectoren waar veel cash in omgaat zoals de horeca, schroothandel of de bouw vormen een mogelijk hoger risico voor witwassen of terrorismefinanciering. Het bestempelen van gebruik van contant geld als risico levert een spanningsveld op. Contant geld is een wettig betaalmiddel, waarvan legitiem gebruik moet kunnen worden gemaakt. Het excessief gebruik van contant geld kan een indicator zijn voor witwassen of terrorismefinanciering. Als DNB stellen wij dat bij klanten met een klein risico de controle beperkter kan blijven. Denk aan alle mensen die iedere maand een inkomen of uitkering ontvangen, de huur en de boodschappen betalen maar waar geen bijzondere dingen op de rekening gebeuren. In die gevallen kan de controle worden beperkt.»
Over de kosten die banken moeten maken en de afwenteling daarvan op derden zei Loes Wenink het volgende: «De kosten die banken maken voor deze controles zijn inderdaad fors toegenomen. Deels ook omdat banken achterstanden moeten wegwerken. Veel banken zijn bezig hun klantendossiers, transactiemonitoring en het melden van ongebruikelijke transacties op orde te brengen. Dit brengt extra kosten met zich mee. Voor een deel zijn deze investeringen echter blijvend en nodig om misbruik van onze financiële sector door criminaliteit zo veel mogelijk te voorkomen en traceren. Een deel van deze kosten berekenen banken door aan klanten. Zo betalen we allemaal een beetje mee aan het voorkomen en bestrijden van witwassen en de vaak ernstige criminaliteit die daaraan ten grondslag ligt. Wij zijn als DNB geïnteresseerd in ontwikkelingen die banken verder helpen, en die effectiever èn efficiënter kunnen zijn. Een voorbeeld: de digitale identiteit. Daarmee kunnen banken veel eenvoudiger iemands identiteit vaststellen en dat verlaagt de kosten. We letten er op dat nieuwe technieken verantwoord worden ingezet. Zo moeten klantgegevens worden beschermd en de privacy gewaarborgd zijn.”
Effectiviteit keten
DNB zet ook in op het versterken van de effectiviteit van de keten van betrokken partijen in het tegengaan van het witwassen. Een sterkere coördinatie en prioriteitsstelling tussen partijen moet hier aandacht krijgen, bijvoorbeeld door gezamenlijk te onderzoeken of de effectiviteit van het melden van ongebruikelijke transacties kan verbeteren door de aandacht te richten op de daadwerkelijk verdachte transacties.
DNB zal de komende maanden in een aantal Ronde Tafels met vertegenwoordigers uit de financiële sector en andere betrokkenen bespreken waar de belangrijkste knelpunten zitten en op welke terreinen nadere ‘guidance’ kan helpen deze weg te nemen.
