Michael van Woerden
De rol van poortwachters in de strijd tegen financiële criminaliteit staat onverminderd sterk in de spotlights. Aanvankelijk vooral Wwft gerelateerd en gericht op de financiële sector, maar dit beeld is de afgelopen jaren gaan schuiven. De focus is komen te liggen op alle facilitators van ondermijnende criminaliteit. Er is sprake van een “stille revolutie” in de financiële opsporing, meldde de FIOD in het jaarbericht 2018. In het jaarbericht 2021 wordt dit door de FIOD geïllustreerd: in 2021 heeft de FIOD ruim 900 opsporingsonderzoeken afgerond, waarvan 321 op verzoek van buitenlandse partners. De FIOD-onderzoeken hebben de staat vorig jaar ruim 520 miljoen euro aan transacties opgeleverd. De aanpak van georganiseerde en ondermijnende criminaliteit vergt vasthoudendheid, met de facilitators en bedenkers van financiële fraude nadrukkelijk ook in het vizier. Voor terugdringing van de omvang van de financiële fraude is een goede invulling van de poortwachtersfunctie door banken onmisbaar, aldus de FIOD.
De schikkingen met ING en ABN Amro Bank, de vervolging van EY voor hun rol bij de Vimpelcom affaire, de verhoogde aandacht voor de poortwachtersrol van advocaten en notariskantoren en de strafrechtelijke vervolging van enkele topbestuurders van banken spreken voor zich. Deze stille revolutie lijkt door te zetten, versterkt door de noodzaak van handhaving van opgelegde economische sancties naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne. Maar ook de extra regeldruk op het gebied van ESG en “sustainable development” vraagt om effectieve poortwachters met hernieuwde aandacht voor het uitbannen van corruptie. Grote bedrijven aan de top ban de productieketen voelen de maatschappelijke plicht om de norm te stellen, zowel voor de eigen bedrijfsvoering als voor die van hun leveranciers. De door Milieudefensie bij de rechter afgedwongen verplichting van Shell om haar CO2 uitstoot uiterlijk in 2030 met 45% te verminderen vanwege ontoereikend beleid op het gebied van duurzaamheid zet wat dit betreft de toon.
Bedrijven ondervinden hoe banken en accountants, op de huid gezeten door De Nederlandsche Bank (DNB) en de Autoriteit Financiële Markten (AFM), de rol van poortwachter ter hand nemen. Ook de effectiviteit van het compliance programma wordt getoetst. De rol van de Compliance Officer als interne poortwachter wordt daarbij meegewogen. Voldoet dit niet aan de gestelde eisen, dan is de ultieme consequentie dat een goedkeurende accountantsverklaring niet of slechts met beperkingen wordt afgegeven en/of dat een financiering slechts onder aanvullende voorwaarden wordt verleend of voortgezet.
Over deze toetsing aan de poort door banken en accountants wordt bij bedrijven nogal eens geklaagd. Het is immers kostbaar, tijdrovend en bij tijden ook heel frustrerend, vooral wanneer bestuurders ondervinden dat hun vrijheid om te ondernemen wordt belemmerd.
“Never waste a good crisis”; ook als het schokeffect van opschoning door interventie van buiten is geluwd moet de bedrijfsvoering op orde blijven. Wat staat de Compliance Officer te doen wanneer onvoldoende rugdekking van de bedrijfsleiding wordt ervaren? Wanneer dit een terugkerend patroon wordt, dan is vertrekken de beste optie. De markt zit te springen om goede poortwachters en “live is too short” om aan een dood paard te blijven trekken. Bovendien werkt het vertrek als krachtige prikkel om alsnog verandering te forceren. Blijven zitten in de hoop op betere tijden is riskant. Immers, ook de Compliance Officer staat bij het openbaar ministerie op het lijstje van facilitators. Het onderscheid tussen poortwachter, facilitator en medepleger van strafbare feiten wordt dun wanneer de Compliance Officer geen rechte rug zou tonen en terug in de schulp kruipt.
Ook de bedrijfsleiding moet acteren voordat het te laat is. Beter afscheid nemen van een slecht functionerende Compliance Officer. Een goede vertrouwensrelatie is de basis. Het laten toetsen van de effectiviteit van het compliance programma door de controlerend accountant, de huisadvocaat en / of door een hierin gespecialiseerd bureau kan ook helpen. De kosten van “a fresh pair of eyes” zijn snel terugverdiend, afgezet tegen de hoge boetes, schikkingsbedragen en budgetten die aan de orde zijn wanneer achterstallig onderhoud moeten worden weggewerkt onder druk van die andere poortwachters die de bedrijfsleiding liever niet over de vloer heeft.
De auteur, Mr. Michael van Woerden is oprichter van DeComplianceMonitor en hij leidt het grote AML/CDD/KYC debat op 16 juni 2022 bij het Risk & Compliance Jaarcongres 2022.
