Beam me up, Scotty
Zoals al te vaak, neemt ook deze beroemde uitspraak een loopje met de waarheid. James Kirk, de legendarische gezagvoerder van de USS Enterprise, zei herhaaldelijk wel iets in die aard maar nooit exact dat. Zoiets als de quote ‘blood, sweat and tears’ [*1]. Legendarische woorden die Winston Churchill nooit in die volgorde uitsprak, maar die toch op die manier de wereld rondgingen omdat ze perfect de strijdvaardige houding van de Britten vertaalden. Hoe dan ook, menig moegetergde investeerder zou zich momenteel maar al te graag laten terugzoomen door een eenvoudig commando uit te spreken als dat van Captain Kirk aan zijn hoofdingenieur Scotty. Weg uit dit tranendal, ontmoedigd door het verloop op de geopolitieke bühne waardoor iedere poging tot herstel in de kiem wordt gesmoord en Europa telkens weer op aandoenlijke wijze schaakmat wordt gezet. Iedere hoop op een nabije oplossing voor het prangende probleem van de energievoorziening in Europa, wordt meedogenloos weggeveegd. Terwijl vrijdag de beurzen nog een flinke herstelbeweging hadden ingezet- omhooggestuwd door enthousiasme over de dalende gasprijzen in Europa en de gunstige arbeidsstatistieken uit de VS, kwam het nieuws over de tegenzet van Rusland op het internationale schaakbord. De Nord Stream I-gaskraan wordt voor onbepaalde tijd dichtgedraaid als tegenreactie op het invoeren van een prijsplafond op olie uit Rusland. Deze maatregel van de G-7 zou overigens pas ingaan op 5 december en zal bijzonder moeilijk afdwingbaar zijn. Het lijkt wel of de G7 hiermee op jacht gaat met de fanfare op kop. De maatregelen zijn voorspelbaar en weinig efficiënt. De tegenmaatregelen zijn doortastend, bijten waar dit de meeste pijn doet en vormen telkens een ernstige test op de Europese solidariteit.
De voorgestelde sanctie brengt ook geen enkel soelaas want op het oliefront stelt zich (nog) geen onoverkomelijk probleem. De oliestroom zal in de nabije toekomst nog meer vanuit Rusland naar China en India verschuiven en weinig of geen effect hebben op de inkomsten van het Kremlin. Die staatskas is daarenboven genoeg gespijsd door de stijgingen van de gasprijzen, zodat er geen enkele economische of financiële impact kan worden verwacht op de Russische economie.
Op langere termijn kan dit wellicht voor enige impact zorgen en de Russische positie verzwakken maar zoveel tijd is er niet meer voor de Europese industrie en consument. Vandaar een koortsachtig samengesteld pakket aan Europese steunmaatregelen om de ergste druk weg te nemen, nu er nog slechts via één pijpleiding gas kan worden aangevoerd om aan de vraag naar energie te voldoen. Een vloot LNG-tankers is onderweg naar Europa maar dat kan niet voldoen aan de huidige behoefte. Naar alle waarschijnlijk zal op een bepaald moment de gaskraan terug in wijzerzin worden bewogen maar Rusland zal nog decennialang als een onstabiele en onbetrouwbare energieleverancier worden beschouwd waardoor Europa verplicht is om verregaande maatregelen te nemen om in zijn eigen energiebehoefte te voorzien. Alternatieve energie kan dit voor een deel opvangen, maar nucleaire energie zal terug aan belang winnen.
De karikaturale voorstelling van elkaars standpunten maakt er de situatie intussen niet eenvoudiger op. De Russische brutaliteit staat een toenadering in de weg maar de agressor wordt geholpen door de onbegrijpelijke tegenzetten van het Westen, die hun voorspelbare averechtse reacties vertaald zien in een verdere ontrafeling van het industriële (en binnenkort sociale) weefsel in Europa. Het lijkt erop dat Europa met zelfkastijding indruk wil maken op zijn tegenstander. Eén beweging in tegenwijzerzin aan de kraan van de gaspijplijnen vernielt immers veel meer in Europa dan de Westerse sancties aan schade kunnen veroorzaken in Rusland.
Europa staat echter zeer zwak door zijn gebrek aan eigen energiebevoorrading en zo dreigt de solidariteit tussen de Europese landen gemakkelijk uiteen geranseld te worden. De ervaren judoka in het Kremlin kent de wijsheden van de Oosterse gevechtssport: zoek de zwakke plek van je tegenstander en wanneer deze het vervolgens waagt om aan te vallen, gebruik dan zijn eigen kracht en gewicht om hem precies daar uit balans te brengen.
Ook op het economische front werd de hoop op een doordacht en overwogen rentebeleid in de VS gekelderd na de uitspraak van Jay Powell tijdens de jaarlijkse hoogmis van centrale bankiers in Jackson Hole. Wie gehoopt had dat het weidse uitzicht over de prairies en bergen van Wyoming ook de geest van de Fed-voorzitter had verruimd, kwam onzacht in aanraking met zijn doctrinaire visie die ongenuanceerd aangeeft dat indien de inflatie escaleert, de beleidsrente substantieel moet worden opgetrokken. De beleidsrente zal dus verder worden opgetrokken, hoger dan het neutrale tarief als dat nodig zou blijken om de inflatie terug in het gareel te brengen. Vooral zijn verwijzingen naar Paul Volcker schoten in het verkeerde keelgat van de financiële markten. De legendarische voorzitter van de centrale bank van 1975 tot 1987, bezorgde de wereldeconomie met een onwaarschijnlijk hoge beleidsrente een infarct (de zogeheten Volcker-schok) om vervolgens de inflatie geleidelijk onder controle te krijgen. Zonder zijn radicale maatregelen zou echter alles ook wel goed zijn gekomen. De belangrijkste oorzaak van de toenmalige inflatie opstoot (die in maart 1980 een piek van 14,76 % bereikte) was immers de sterk gestegen olieprijs die nadien halveerde.
Dalende olieprijzen droegen in veel belangrijkere mate bij aan de afkoeling van de inflatie-indicatoren. Veel meer dan de stoere renteverhogingen, die een diepe economische ravage aanrichtten. Ook onder de huidige omstandigheden zijn het vooral de energieprijzen die de kosten voor producenten en consumenten de hoogte injagen. Rentestijgingen hebben hierop weinig impact en veroorzaken onnodige economische schade. Als motivatie voor het doorvoeren van verdere verhogingen van haar beleidsrente, verwijst de Fed-voorzitter naar de blijvend sterke werkgelegenheidscijfers. Deze statistieken ogen inderdaad zeer bemoedigend en zijn nog steeds niet onder de indruk van de sterk gestegen inflatie, de hogere rentetarieven en (sommige) conjuncturele signalen die rampspoed lijken af te roepen over de Amerikaanse economie.
Maar niet alle economische indicatoren voorspellen onheil. Integendeel, de ISM-cijfers[*2] wijzen immers op een geleidelijke afkoeling van de industriële groei maar niet op achteruitgang terwijl in de voorbije maand opnieuw meer dan 300.000 nieuwe banen werden gecreëerd, na een recordaangroei met 528.000 eenheden in de voorafgaande juli. Voor iedere werkloze in de VS staan er nog steeds twee vacatures beschikbaar. Dit wijst erop dat de grote herschikkingen die de arbeidsmarkt de laatste jaren heeft ondergaan, hebben geleid tot een toenemende mismatch tussen de gevraagde en de aangeboden vaardigheden. De groeivoet van het aantal vacatures neemt echter zeer snel af. Belangrijk want de vacatures van nu zijn de nieuwe jobs die binnen (gemiddeld) een zestal maanden worden ingevuld.
Verdere rentestijgingen van de Fed zouden vooral dienen om de loonstijgingen af te zwakken, maar dat lijkt niet nodig. Voorlopig neemt de loonmassa toe (zodat de consumptieve bestedingen tred kunnen houden met de oplopende inflatie) zonder echter te versnellen (zodat ze op hun beurt de inflatie niet verder opjagen). Ook de kerninflatie buigt langzaam maar zeker af. Deze gunstige ontwikkelingen lijken voorlopig echter niet van aard om de Fed te vermurwen tot een soepeler rentebeleid. Integendeel, de financiële markten gaan nog steeds uit van een verhoging van de beleidsrente met 75 basispunten op 21 september, nog gevolgd door verdere stappen om ergens in het eerste kwartaal van 2023 te eindigen op 3,75 %. Maar ook dit zullen we overleven …
De ECB wacht de moeilijkste taak: Iedere verdere verhoging van het depositotarief verergert de economische crisis maar helpt niet om de inflatie af te koelen, want de prijsstijgingen in Europa zijn volledig gerelateerd aan de capriolen van de gasprijzen. Maar stilstaan is geen optie. De renteverhogingen aan de overkant van de Grote Atlantische Plas drijven de US$-koers immers de hoogte in. Daardoor ontstaat in Europa verdere inflatiedruk. Niet gemakkelijk met enerzijds Hongarije en (in toenemende mate) Tsjechië in de eigen rangen die steeds nadrukkelijker aandringen op begrip voor het Russische standpunt. Anderzijds dreigt de trotse Duitse industrie tot stilstand te komen, terwijl in Italië politiek rechts verder oprukt, dat er een uiterst kritische houding op nahoudt wat betreft het huidige Europese sanctiebeleid.
Als het niet lukt om met een geslepen tactisch plan de Russische strategie op de energiemarkten te doorbreken, dan moeten we het voorlopig maar doen zoals James Kirk: Beam us up, Scotty. There’s no intelligent life down here.
[*1] I Have Nothing To Offer But Blood, Toil, Tears and Sweat. Dat waren de exacte woorden maar dat bekt veel moeilijker …
[*2] De index die de verwachtingen van de aankoopdirecteuren in de VS weergeeft, eindigde in augustus op een verrassend hoog niveau: 52,8 ten opzichte van een verwacht niveau van 48,5. Een indicatie boven de 50-grens duidt op verdere groei in de industriële sectoren. Boven de 55 duidt dit op versnellende groei. Onder de 50-grens wordt met afnemende activiteit rekening gehouden.
Stefan Duchateau
