In mijn vorige blog schreef ik over het initiatief van de provincie Noord-Brabant om gemeenten te helpen gemeentelijk vastgoed klimaat bestendiger te maken. Deze blog raakt dit onderwerp, maar richt zich op het perspectief van de zeggenschap. Begin maart 2019 verschijnen berichten in de media dat het Rijk voornemens is de Hemcentrale (een kolencentrale in Amsterdam) te sluiten. De centrale is van Nuon/Vattenfall en op een of andere manier zal een Nederlandse overheidspartij moeten gaan betalen voor de kosten van de sluiting van die centrale. Die betaling gaat dan nota bene naar een ander 100% staatsbedrijf binnen de EU. Als de splitsing van de energiebedrijven anders had plaatsgevonden, namelijk handel los van productie en netwerk, dan hadden provincies en Rijk nu wellicht veel makkelijker kunnen besluiten om de productie van energie anders te organiseren, mogelijk ook tegen lagere kosten. Op dit moment legt KPN bij mij in de wijk een glasvezel net aan. Als consument is dat fijn, maar herinnert u zich nog een zekere Carlos Slim, die aan het begin van dit decennium KPN wilde overnemen en daarmee ‘vitale’ infrastructuur in handen zou krijgen? Een privaat netwerk lijkt misschien voordelig, omdat er geen overheidsgeld mee is gemoeid. Maar hoe kwetsbaar maken we ons voor private partijen die belangen hebben die wellicht niet altijd stroken met de maatschappelijke belangen? Continue reading…

Via de PRIMO-nieuwsbrief werd ik geattendeerd op een berichtje over het opstarten van een investeringsfonds voor verduurzaming door de Provincie Noord-Brabant. Dat Noord-Brabant via een revolverend fonds* naar creatieve oplossingen voor financieringsvraagstukken zoekt is niet zo vreemd. De provincie is mede-initiatiefnemer van de website over alternatieve financieringsvormen en heeft door de opbrengsten uit de verkoop van Essent voldoende middelen beschikbaar voor financiering- en stimuleringsmaatregelen. Desondanks leidt het plan van de provincie bij mij tot de nodige vraagtekens. De doelgroep van het nieuwe investeringsprogramma zijn de gemeenten in de provincie. Kennelijk heeft de provincie gemeenten met beperkte financiële middelen en of onvoldoende expertise over verduurzaming op het oog. Een gemeente met beperkte financiële middelen staat – overigens net als alle andere gemeenten – onder toezicht van de provincie. In welke vorm een gemeente financiering aantrekt is niet zo zeer van belang, wel dat extra financiering tot extra beslag op de toch al beperkte ruimte legt. Hoe kan de provincie dat als kapitaalverstrekker aan zichzelf als toezichthouder uitleggen? Continue reading…

In mijn vorige blog sprak ik over het weerstandsvermogen en de schijnzekerheid die uitgaat van het berekenen van een weerstandsratio. In mijn colleges leg ik studenten uit dat de verplichte paragrafen in BBV eigenlijk allemaal risicoparagrafen zijn, met elk hun eigen accenten. Zo zijn de paragrafen over lokale heffingen en weerstandsvermogen eigenlijk paragrafen over risicobuffers terwijl de andere paragrafen op specifieke onderdelen van risico’s in de gemeentelijke organisatie in gaan. Grosso modo valt bij het doorlezen van de risicoparagrafen op dat het veelal blijft bij een beschrijving van feiten, waar mogelijk aangevuld met een concrete financiële impact of een verwijzing naar een relevante reserve. In 2014 schreven Boorsma en Haisma al dat de paragraaf weerstandsvermogen aan herziening toe was, onder andere omdat de berekening van het weerstandsvermogen arbitrair is. Zij stellen ook dat de huidige benadering van weerstandsvermogen integraal risicomanagement in de weg staat. In dit blog wil ik stil staan bij risk apetite of risicobereidheid als onderdeel van integraal risicomanagement en in het bijzonder de bestuurlijke aandacht voor dit onderwerp. Continue reading…

Ik schrijf dit stukje midden september in een tijdvak waarin in alle gemeenten en provincies de laatste hand wordt gelegd aan de begroting voor komend jaar. Als we de uitgelekte stukken van de rijksbegroting moeten geloven, dan zal er ook voor het lokaal bestuur wat extra geld op de plank liggen als gevolg van de trap-op-trap-af systematiek tussen rijksbegroting en de middelen voor gemeente- en provinciefonds. Als het goed is zouden we in rijke jaren juist wat moeten sparen voor de magere jaren. Ik wil geen doemdenker zijn, maar met alle artikelen rondom 10 jaar financiële crisis, brexit en mogelijke handelsoorlogen zijn er genoeg onzekerheden om bij stil te staan. Mooie aanleiding dus om even stil te staan bij ‘vet op de botten’. Continue reading…

Een van de opvallende zaken die in het Besluit Begroting en Verantwoording 2016 (BBV2016) ontbreken is een kasstroom overzicht. Nu zult u zeggen hoezo? We hebben toch de paragraaf financiering die keurig, inclusief rentevisie, uit de doeken doet hoeveel risico een gemeente loopt met haar leningen portefeuille? En hebben we bij de wijziging van het BBV niet ook nog eens een kengetal voor de netto schuldquote opgenomen? Ja klopt allemaal, maar het blijft behelpen. Zo zijn twee van de vijf wettelijk verplichte kengetallen, waaronder die voor de schuldquote gevoelig voor het niveau van de totale baten. En als je je alleen maar richt op je schuldpositie vergeet je maar al te gemakkelijk dat er ook nog ergens kasgeld in huis is. O ja, over liquiditeit gesproken: dankzij schatkistbankieren en datzelfde BBV2016 staat kasgeld van een gemeente tegenwoordig op wel drie plaatsen in de balans vermeld. Hoezo overzicht? Continue reading…

De afgelopen maanden had ik het voorrecht om onderwijs en onderzoek te doen aan de Universiteit van Modena en Reggio Emilia in Italië. Dat is ook bij uitstek de gelegenheid om eens goed in een land rond te kijken. Naast de culturele dimensie kijk je in een dergelijke periode toch ook met een schuin oog naar de bestuurlijke context en de ruimtelijke omgeving. Of je in Italië nu in de stad of op het platteland bent, overal kom je wel leegstaande en soms ook flink vervallen gebouwen tegen. Die blijven staan omdat ofwel niemand er last van heeft ofwel omdat het veel geld kost om te slopen, er iets nieuws voor in de plaats te zetten of de grond terug te geven aan de natuur. Nu vraagt u zich af: wat heeft dat nu met Nederlands openbaar bestuur en risico te maken? Wellicht meer dan u denkt!  Continue reading…

Sinds de introductie van de wet financiering decentrale overheden is er inhoudelijk nauwelijks gesleuteld aan deze regelgeving. Maar is dat wel terecht? Er zijn ten minste een aantal ontwikkelingen die er toe leiden dat wellicht heroverweging nodig is. Op basis van CBS gegevens vanaf 2005 is vast te stellen dat de vaste financiering van de echte lange termijn vaste activa (*) bij gemeenten een dalende trend vertoont. In alle jaren was de vaste termijn financiering ook lager dan het totaal aan vaste activa op de balans. Tegelijkertijd valt op dat de verhouding van korte en lange termijn schulden ten opzichte van het balanstotaal van gemeenten wel toeneemt. Er zijn dus relatief meer schulden terwijl de vaste financiering voor lange termijn vaste activa afneemt. Natuurlijk is het voor gemeenten op dit moment aantrekkelijk om, gelet op de verstoringen in de kapitaalmarkt, te kiezen voor korte termijn financiering. Met de huidige rentestanden wordt op die manier de rentelast verlaagd. Ik denk dat de huidige regelgeving rond financiering het gemeenten ook te gemakkelijk maakt om dit soort keuzes te maken ten koste van de lange termijn stabiliteit. Continue reading…

Bij de recente gemeenteraadsverkiezingen, met een opkomstpercentage van circa 55 procent, kwamen de lokale partijen en landelijke nieuwkomers zeer goed uit de verf. Dat brengt veel vernieuwing in de gemeenteraad met kansen, maar ook met risico’s. Eén van de valkuilen is de inzet van de kapitaalopbrengsten voor consumptieve uitgaven, geïllustreerd aan de hand van mogelijke eenmalige opbrengsten dankzij het “opkoopprogramma” bij een aantal provincies… Een aantal provincies is kennelijk bezig met het opkopen van aandelen van verbonden partijen in het domein van infrastructuur bij gemeenten. Voor gemeenten is dit interessant omdat ze daarmee een boekwinst kunnen realiseren en een leuke kasstroom ontvangen. In 2014 publiceerde de Algemene Rekenkamer een rapport over het gebruik van de aardgasbaten door de Nederlandse regering vanaf de vondst van aardgas eind jaren vijftig van de vorige eeuw. Dat rapport was niet onverdeeld positief en wijst er op dat veel geld consumptief in plaats van productief is besteed. Alleen tijdens de periode dat er sprake was van het Fonds Economische Structuurversterking is het merendeel van de aardgasbaten volgens de Algemene Rekenkamer aan structuurversterkende maatregelen besteed. Ik laat dan de huidige discussies over schadevergoedingen in Groningen maar even buiten beschouwing. Continue reading…

Dat grondexploitaties één van de meest risicovolle elementen in de gemeentebegroting zijn behoeft denk ik weinig nadere uitleg. Diverse gemeenten hebben in de voorbije jaren hardhandig hun neus gestoten aan optimistische waarderingen en verkoopprognoses. Eind 2017 lijkt alles weer in orde: projectontwikkelaars en bouwers staan in de rij en iedereen roept om het hardst dat er onvoldoende locaties op korte termijn beschikbaar zijn. Dat mag allemaal waar zijn, maar vooralsnog geldt dat vooral voor woningbouw en dan ook nog eens in de groeigebieden. Maar wat is de stand van zaken rondom bedrijventerreinen? Er is nog steeds leegstand in de kantorenmarkt en ook voor andersoortige bedrijfslocaties horen of zien we niet veel van een groeiende vraag naar nieuwe locaties. Het verdienperspectief lijkt hier ten opzichte van een paar jaar geleden nog niet wezenlijk veranderd te zijn. Continue reading…