Chris Juta: “Bewustzijn is meetbaar en dus draait nu alles om soft controls”

Michel Klompmaker
Onlangs hadden we in Utrecht een gesprek met Chris Juta, de “founding father” van YX Company, waar we met hem spraken over zijn “meetfabriek”, een consultancy firma in de vorm van een fabriek waar gedrag en cultuur gemeten wordt.

Risk & Compliance Platform Europe: Die meetfabriek waarover u het heeft, klinkt niet alledaags. Waar ligt de oorsprong van deze onderneming een waarom spreekt u over meetfabriek?
Chris Juta: “De nieuwe wereld gaat om data en data-driven werken. Dat is een grote overgang met hoe we nu werken. Je moet weten wat speelt. Maar hoe ‘weet’ je wat er cultureel speelt? Hoe weet je wat de invloed is van culturen in landen waarin je opereert? Dan moet je meten. Bij dat soort metingen ontstaan forse databases van waaruit de analyses plaatsvinden. Wij zijn experts in het analyseren en interpreteren van patronen van houding, gedrag en denken die je in die data aantreft en kunnen vervolgens in beeld brengen waarom mensen doen wat ze doen. We laten zien welke gedrag statistisch voorspelbaar leidt tot welke ‘harde’ uitkomsten. Dat doen we wereldwijd. Dat is het resultaat van 17 jaar werken. De ontwikkelde methoden, technieken, algoritmes en normeringen zijn voor talloze toepassingen inzetbaar. Wij bij YX Company geloven in co-creatie en samenwerking als middel om ons meetsysteem succesvol in vele markten in te zetten. Ik geef graag de volgende voorbeelden. Zo meten wij merkidentiteit en laten we web-based zien waar organisatie-identiteit en merkimago minder en meer ‘aligned’ zijn. We meten bestuurscultuur (“tone at the top”) die in organisaties heerst en de gedragsrisico’s die daarmee samenhangen. We laten zien hoe in organisaties integriteit is geoperationaliseerd. We laten zien hoe gedrag en cultuur in de eigen organisatie en de daarmee samenhangende risico’s gepositioneerd zijn ten opzichte van eigen normen, opgelegde normen door toezichthouders en benchmarks.”
Risk & Compliance Platform Europe: Dat klinkt nogal theoretisch, maar probeert u het een en ander eens wat meer concreet te maken…
Chris Juta: ”Bewustzijn, identiteit, cultuur zijn ‘fenomenen’ en het is deze ‘fenomenale’ werkelijkheid die het nieuws domineert. Elk conflict op onze aarde heeft deze zachte werkelijkheid als harde kern. Als een soort noodlot accepteren we met elkaar dat bewustzijn iets geheimzinnigs is dat niet betrouwbaar te meten is en dat we als mensen alleen de neerslag van dat bewustzijn kennen: dat wat mensen doen en dat noemen we dan gedrag. Gedrag veranderen is vanuit dit gezichtspunt alleen mogelijk met straffen of belonen. Als je dat maar krachtig genoeg doet, worden mensen gedwongen de consequenties van hun gedrag in te zien. Als ik de doodstraf opleg aan door rood licht rijden en een miljoen euro geef aan mensen die een jaar lang niet door rood licht rijden, weet ik zeker dat minder mensen door rood licht gaan rijden. Een overheid of bestuur dat in dit soort denken gelooft, ‘conditioneert’ gedrag en gedragsverandering via basale overlevingsprikkels zoals angst en hebzucht. Zo’n overheid of bestuur neemt voor lief dat er een bewustzijn bestaat waar we niets van af weten. Eigenlijk zeg je: van waarom mensen doen wat ze doen weten we niks en hoeven we niks te weten. Dat is het ‘geheim’ van ieder mens en dus ook van iedere overheid en van ieder bestuur. De vervelende consequentie: je bent altijd te laat. Je kunt alleen maar optreden als gedrag zich heeft vertoond, dus als de consequenties van het overtreden van een regel een ‘feit’ zijn. Erger: je krijgt alleen maar gedrag in beeld dat je meet. Van alle gedrag dat je niet meet – en via camera’s bij stoplichten hebt zichtbaar gemaakt – weet je niks. Laat staan dat je iets weet van gedrag van mensen die weten waar de camera staat of wat de camera meet. Nog erger: nooit ben je met dit soort denken in staat om preventief te opereren. Je kunt niet voorkomen dat dingen toch gebeuren die je niet wilt hebben dat gebeuren. Je voorkomt alleen dat mensen zich ‘fout’ gedragen in het zichtveld. Als ik foute bedoelingen heb, kijk ik wel uit om mij fout te gedragen in het zichtveld.”
Risk & Compliance Platform Europe: Maar hoe werkt het bewustzijn dan?
Chris Juta: “Op het moment dat we gaan begrijpen hoe bewustzijn werkt en gaan inzien dat gedrag niet alleen iets is wat je doet, maar ook iets is wat je bedoelt, verandert onze waarnemingshorizon. Mooier: als we de intentionaliteit – en dat ís houding, gedrag en denken – van mensen kunnen meten, krijgen we de beschikking over een soort camera’s waar we nog nooit eerder aan hebben gedacht. In metaforische zin is dat het moment waarop de kapitein van een schip dat door het poolijs vaart denkt: wat goed dat ik met mijn radar onder water kan kijken en de ijsbergen in beeld heb.”
Risk & Compliance Platform Europe: Maar is er dan ook een moment om zich af te vragen: kun je dadelijk weten wat ik denk?
Chris Juta: “Het antwoord op die laatste vraag is nee, dat kan niet. Op individueel niveau weten we niks. Maar wat we wel heel goed kunnen meten en dus weten is hoe mensen samen denken en doen. Dat is wat we cultuur noemen. Houding, gedrag en denken van mensen ontwikkelen zich in sociale patronen. Met nieuwe meettechnieken zijn die patronen simpel in beeld te brengen. Nu hebben we de zachte kant in beeld. Nu kunnen we aan preventie doen. Nu krijgen we de beschikking over soft controls als instrumentarium: positieve afspraken met grote positieve gevolgen, want je stroomlijnt mens en systeem op een dieper niveau. Verborgen kosten van het niet afgestemd zijn in bedoelingen nemen af. Je vermogen tot winst maken neemt toe.“