Veel banken hebben de laatste jaren noodgedwongen, ter voorkoming van hoge boetes en reputatieschade, fors geïnvesteerd in nieuw personeel dat zich op een niet productieve manier namens de bank bezighoudt met het turen naar allerlei computerschermen, om mogelijk verdachte transacties in kaart te kunnen brengen. Het gaat hierbij niet om enkele honderden medewerkers maar om duizenden, naar schatting zo’n 12.000 in Nederland. Zet daar tegenover de tientallen medewerkers van de FIU Nederland en de mismatch is duidelijk. Ondertussen werken vijf grote banken en de FIU Nederland sinds twee jaren met elkaar samen in de Fintell Alliance. Volgens Benny Bergkamp van FIU Nederland begint de samenwerking haar vruchten af te werpen. Bij het monitoren van transacties kijken de banken slechts naar een klein stukje van de puzzel en die stukjes zijn er meestal ook nog niet eens tegelijkertijd. Meer interessante issues hebben we mogen vernemen tijdens het afgelopen Jaarcongres Witwassen.
Voor wat betreft de samenwerking tussen de vijf banken met de FIU wordt informatie gedeeld, het «verhaal» wordt daardoor meer compleet dankzij de andere bronnen en er ontstaat een beter zicht op dubieuze transacties en de facilitators. De inzichten die dat oplevert worden weer gedeeld met de banken. De transacties kunnen dan gerichter worden gevolgd met behulp van de veel actuelere detectiescenario’s. Deze aanpak heeft een paar «mooie» zaken opgeleverd, maar omdat die nog niet zijn afgerond, kan de FIU daar nu nog niet nader op ingaan.
Wetgeving
Er zijn uiteraard wettelijke maatregelen nodig om het witwassen in te dammen. Wetgevingsjuriste Zosha Zuidema van het ministerie Justitie en Veiligheid gaf een overzicht van de Nederlandse aanpak en van de Europese respectievelijk internationale ontwikkelingen. Er zitten veel nieuwe maatregelen aan te komen, zoals
- een EU-wijd verbod voor handelaren om meer dan € 10.000 aan contanten te accepteren;
- een UBO-register voor trusts en soortgelijke constructies;
- een verbod voor trustkantoren om diensten te verlenen waarbij hoog risicolanden of non-coöperatieve landen betrokken zijn (ofwel: landen die op de lijst staan vanwege een hoog risico op witwassen of terrorismefinanciering dan wel omdat zij niet meewerken aan de bestrijding daarvan;
- een verbod op het gebruik van trustkantoren als doorstroomvennootschappen.
Verder komt er een Europese toezichthouder op witwasgebied, de AMLA, wordt gewerkt aan een EU wijde afschaffing van het 500 eurobiljet en is er regulering op komst van aanbieders van crypto.
Privacy
Een belangrijk knelpunt bij samenwerking, maar ook bij de uitvoering van de Wwft, is privacybescherming. De Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (WGS), die de mogelijkheden voor informatie-uitwisseling moet verruimen, is nog lang niet door het parlement. Volgens privacy juriste Marta Borrat i Frigola (ABN Amro Bank) is het zaak een balans te vinden tussen de (Europese) anti-witwaswetgeving enerzijds en de AVG anderzijds. In het AML pakket, waarmee de Europese Commissie de zomer van 2021 kwam, mist Borrat i Frigola nog de nodige privacywaarborgen, net als in de WGS.
Volgens de AVG mag je persoonsgegevens verwerken als dat noodzakelijk is om een wettelijke verplichting na te komen of een gerechtvaardigd belang te behartigen. Als verwerking tot deze basis mag, moet men evenwel altijd toetsen of deze wel proportioneel is en of er minder ingrijpende alternatieven voorhanden zijn.
Volgens de AVG moeten er ook personen betrokken blijven bij beslissingen die de bank neemt op basis van automatisch gegenereerde witwassignalen. Geautomatiseerde besluitvorming zonder menselijke tussenkomst is uit den boze. Omdat privacybescherming binnen Nederland ‘erg gevoelig’ ligt, verbaast Diederik Ruiter (International Trust Services Rotterdam) zich erover dat Nederland wel bereid is die opzij te zetten om mee te werken aan buitenlands anti-witwasbeleid. Hij doelt daarbij op de FATCA, die Nederlandse banken verplicht persoonsgegevens van Amerikaanse klanten te overhandigen aan de Amerikaanse belastingdienst.
De trustsector laat zich horen
Volgens Diederik Ruiter wil de trustsector meer toegang tot informatie om klanten te screenen en graag aansluiten bij de Fintell Alliance. De beroepsorganisatie voor de trustsector in Nederland, Holland Quaestor, voert daarover gesprekken met de FIU Nederland. Volgens Ruiter heeft de branche grote behoefte aan meer duidelijkheid over de interpretatie van de open, veranderlijke normen en over wat er gebeurt als je een melding doet. Het stoort Ruiter dat de overheid veel verlangt van de poortwachters, maar haar eigen compliance niet op orde heeft. “Zie Sywert van Lienden.” Bovendien investeert de private sector veel meer in compliance dan de overheid. Zo zijn de compliance afdelingen van banken sinds de ING-schikking gegroeid tot 12.000 FTE, terwijl de FIU er slechts 20 mensen bij kreeg…
Volgens Benny Bergkamp is de informatie van de FIU Nederland voor 95% effectief, terwijl slechts 5% van de bank alerts nuttig is. Verder groeit de FIU Nederland de komende jaren door naar 90 FTE. Hoe het ook zij, door de investeringen “verkrampen” de banken volgens Ruiter en kunnen sommige klanten geen rekening meer openen of aanhouden. Dat speelt illegale partijen in de kaart en drijft goedwillende klanten “in de hoek van cowboys en katvangers.”
Diederik Ruiter vindt dat trustkantoren te veel op één hoop worden gegooid. Op de ochtend van het jaarcongres stond er in Het Financieele Dagblad een bericht over Erwin de Ruiter, die in hoger beroep tot drie jaar cel is veroordeeld wegens leiding geven aan valsheid in geschrift en witwassen en deelname aan een criminele organisatie. Ruiter: “Wat hij deed, is geen normale trustdienstverlening.” In eerste instantie werd de fraudeur tot drie jaren cel veroordeeld, dankzij de inspanningen van officier van justitie Cor Kok, die traditioneel het jurisprudentie overzicht verzorgt op het jaarcongres. Kok kon niets zeggen over deze strafzaak. Hij constateerde dat in de praktijk een valse factuur nogal eens het enige fysiek tastbare bewijs is van een “criminele” afspraak of activiteit. Die valse factuur is volgens hem een wezenlijk onderdeel van die afspraak of activiteit, zodat je kunt zeggen dat het betaalde geld (mede) door dat misdrijf wordt verkregen. Volgens Kok zou de rechter daarom ook naar de afspraak moeten kijken die vooraf is gemaakt, want “zou de ondernemer de facturen ook hebben betaald als die afspraak niet was gemaakt?”
Witwassen en vastgoed
Professor Bob Hoogenboom heeft onderzocht hoe makelaars, taxateurs en notarissen zich opstellen bij de bestrijding van witwassen via vastgoed. Er zitten foute beroepsbeoefenaren tussen, maar zij nemen niet deel aan een criminele organisatie en kunnen niet worden gelinkt aan drugs. In dat opzicht valt het dus wel mee met de ondermijning. De beroepsgroepen voelen zich betrokken bij de strijd tegen witwassen, maar zijn ook opstandig, omdat ze weinig terugzien van hun inspanningen en soms met dédain worden behandeld. Volgens Hoogenboom scheert de overheid de beroepsbeoefenaren ten onrechte allemaal over één kam, heffen toezichthouders teveel het vingertje naar de markt, is de overheidsbureaucratie te groot en de kennis te beperkt. Hoogenboom: “Het huidige systeem van meldingen is te veel gericht op incidenten en daders en te weinig op fenomenen. Daardoor ontbreken strategische analyses en is weinig bekend over de effectiviteit.”
Bij dit artikel is met toestemming van Uitgeverij Kerckebosch gebruikgemaakt van een op hun website verschenen artikel, geschreven door Lex van Almelo, juridisch journalist van Lexpress.
Het komende Jaarcongres Witwassen is op 24 november 2022 in Amsterdam. Meer informatie op de website van uitgeverij Kerckebosch.
