Een digitale mindset ontwikkelen
De beste vertaling van het Engelse woord mindset is ‘een manier van denken’. Ook de woorden mentaliteit, denkwijze en instelling komen in de buurt. Een manier van denken en een daarbij behorende mentale houding en denkpatroon. Het begint met je eigen identiteit: hoe je zelf in het leven staat en je jezelf ziet. Daarna de overtuiging: waar geloof je in (en waarin niet) en welk oordeel heb je daarover. Jouw identiteit en jouw overtuigingen zijn ‘jouw mindset’ van hoe je dingen ziet, hoe je reageert en wat je ervan denkt. Je mentale overtuiging, opgebouwd op basis van een geheel aan ervaringen, meningen en standpunten. Dus veranderlijk in de tijd, afhankelijk van nog komende ervaringen, meningen en standpunten. Wat is dan een ‘digitale mindset’? Het gaat dan niet alleen om het vermógen om digitale techniek te (kunnen) gebruiken maar vooral om hóe dit in te zetten bij allerlei processen, contacten, netwerken of maatschappelijke en sociale activiteiten. Digitaal onderlegd zijn, is niet hetzelfde als een digitale mindset hebben. Maar wel een voorwaarde. Het stelt je in staat om met verworven digitale vaardigheden, nieuwe mogelijkheden, toepassingen en oplossingen te kunnen bedenken. Te begrijpen hoe in een digitale wereld processen werken en kunnen worden toegepast in relatie met onze analoge fysieke wereld. Zie mijn eerdere blog daarover: ‘onze wereld is analoog’. Digitaal is slechts mogelijk in een bestaande analoge wereld.
De grote uitdaging die veel mensen met digitale techniek hebben, is dat het zich afspeelt in een virtuele wereld. Onzichtbaar en alleen maar voor te stellen met modellen, theorie en ervaring. Toen ik vele decennia geleden elektrotechniek ging studeren, waren mijn eerste jaren gevuld met vele wiskunde en natuurkunde colleges. Immers de elektronen, waarop de leer van de elektrotechniek – en nog meer de elektronica – is gebouwd, kun je niet zien.
Imaginaire werelden met Fourier en Laplace transformaties om de bekende analoge wereld wiskundig te vertalen naar een virtuele, waar we veel makkelijker complexe vergelijkingen uit de fysieke wereld konden oplossen. De vertaling naar n-dimensionale ruimtes en bijbehorende ruimtelijke matrices om de complexheid van de relatie tussen elektrische en magnetische velden te kunnen doorrekenen. Wiskunde was het gereedschap om die verbeelding van de natuurkundige wereld te structureren, te analyseren en dus te beschrijven.
Virtueel denken
Een digitale mindset zou je kunnen uitleggen als ‘de kunst en vaardigheid die virtuele toepassingen te kunnen plaatsen in onze fysieke en analoge wereld’. Bij veel directies is digitaal op ieders lippen. Maar vaak blijft het beperkt tot het aanpakken van de impact die digitalisering op de markt, het bedrijf of de organisatie heeft. Wat echt nodig is, is een diepere, blijvende mega-verschuiving die aard van bedrijf, markt en organisatie verandert. Hierbij zijn mobiliteit, sociaal media, cloud en big data slechts manifestaties, niet de ‘silver bullet’. Digitaal leiderschap vereist een nieuwe mentaliteit: een ‘digitale mindset’!
Deze mindset in je organisatie ontwikkelen, heeft verschillende, soms paradoxale en tegenstrijdige dimensies. En toch is zónder het creëren van zo’n digitale mindset, een werkelijke digitale transformatie niet echt mogelijk. Deze mindset ontwikkelen vraagt kennisnemen van succesvolle én mislukte ervaringen van anderen, oefenen met eigen ideeën en standpunten, indrukwekkende storytelling over digitale innovaties, coaching door ervaren leiders en deskundig mentorschap van doorgewinterde professionals.
Architectuurkeuze
Geef de medewerkers inzicht hoe het toekomstig ontwerp eruit zou moeten zien. Op basis van welke architectuur moet het ontwerp zich ontwikkelen. Leiderschap is die toekomst, die architectuur en de weg er naar toe te duiden en te laten zien. Zonder deze bij voorbaat in te vullen met rigide keuzes en productgerichte oplossingen. Aan het stuur zitten, betekent niet alles zelf doen, maar de gekozen richting aangeven, de vrijheid accepteren verschillende routes te bewandelen en aan te geven waarom we het gekozen eindpunt willen bereiken. Zoals elke architectuurkeuze, geeft ook de keuze van de informatie-architectuur aan onder en met welke ‘mindset’ het ontwerp kan en moet worden opgezet en ingevuld.
Leiders zijn in feite ‘keuze-architecten’, zoals Richard H Thaler en Cass R. Sunstein beschrijven in hun boek Nudge uit 2008. Beslissers maken geen keuzes in vacuüm, maar in een omgeving waar veel functies, opgemerkt en onopgemerkt, hun beslissingen beïnvloeden. De persoon die die omgeving creëert, is een keuzearchitect. Hij of zij geeft de ‘mindset’ aan, waarbinnen de oplossing moet worden gezocht zonder dat bepaalde uitkomsten worden opgedrongen. Het is een leiderschap van enkele standaardrichtlijnen, fouten accepteren, keuzes begrijpen, feedback geven, complexe keuzes structureren en voortdurend prikkels creëren.
Disruptie accepteren
Transformeren is disruptie accepteren. Er zullen kloven ontstaan tussen het bestaande en de nieuwe ideeën. Er zullen competenties sneuvelen waar nieuwe ontstaan. Hoewel bij elke transformatie de verkoop doorgaat, wordt de winkel verbouwd en moet nieuwe winstgevendheid en effectiviteit voorop staan. Het oude voorlopig in stand houden geeft medewerkers een gevoel van stabiliteit; niet alles valt ineens weg. Maar leg als leiding óók uit dat er onzekerheid voor iedereen zal zijn tijdens dat transformatieproces. Ook als leiding weet je niet precies waar je zult eindigen. Terecht. Accepteer dat en laat dat ook blijken.
Vertrouw op de gegevens en vertrouw op uw intuïtie. Een digitale mindset sluit oordeel en intuïtie niet uit. Meten is weten en gegevens zijn essentieel bij het nemen van beslissingen. En daar waar geen gegevens of alleen gegevens uit het verleden zijn, laat de intuïtie dan de vrije hand. Niemand is leider geworden zonder ervaring en successen uit het verleden, dat is de basis voor een gezonde intuïtie. Het speelt een rol bij het zien van de toekomst, helpt hypothesen en aannames formuleren in de zee van informatie die ons tegenwoordig omringt.
Scepsis
Niemand kent de toekomst. We kunnen deze hooguit verkennen en trachten dit in wolken gehuld beeld nader uit te werken en te detailleren. Dat betekent ook dat we ruimdenkend moeten zijn, in de breedste vorm die er is. Immers, de toekomst verkennen, is bij elke stap voorwaarts continu scannen of we op de goede weg zitten. Dat betekent ook de ‘proberen en zien’-benadering omarmen. Kijken of het het resultaat oplevert dat we verwachten. Sceptisch blijven of de gekozen weg wel de goede is. En deel deze scepsis én ervaringen met medewerkers, leidinggevende, klanten, mentoren en coaches.
Een ‘digitale mindset’ helpt om paradoxen en tegenstellingen te herkennen en vooral te erkennen. En daar de op dat moment beste invulling aan te geven. Gebruik zo veel mogelijk de aanwezige deskundigheid, luister naar ervaringen van derden, spiegel je gedachten en ideeën tegen vertrouwelingen en luister naar je intuïtie. Omarm ouderwets mentorschap van senioren die ooit ook deze zelfde, onzekere transformaties hebben doorgemaakt. Digitaal leiderschap is zoveel mogelijk kennis en ervaring voor je eigen leiderschap te organiseren en te gebruiken voor je eigen succes. Dit is niet makkelijk. Je komt steeds buiten je oude comfortzone. En daarom moet je personen om je heen hebben verzameld die je kunt vertrouwen. En – nog belangrijker – die je in alle eerlijkheid jou je succes gunnen . . .
Deze blog schreef ik vanuit het nieuwe initiatief van i-mentor. Waar we ons als groep ervaren maar vooral senior ICT-leidinggevenden voor de overheid beschikbaar stellen als mentor voor zowel ervaren IT-leiders als de jonge enthousiaste IT-deskundigen voor de toekomst. En willen helpen deze digitale mindset bij de overheid te enthousiasmeren en verder te ontwikkelen.
Hans Timmerman
