Jayant Mahabier & Kyara Sahetapy
Onlangs vond er in het kader van de Rode Loper debatten voor accountants in de Grote zaal in de Beurs van Berlage een debat plaats over de Wirecard-affaire. Een leermoment voor zowel accountants als toezichthouders. Tijdens het debat waren er veel complimenten voor de vasthoudendheid van de journalisten die de fraude aan het licht brachten. Speciaal uit Duitsland was Claudia Zimmermann gekomen. Zij is verantwoordelijk voor de Duitstalige content van het Risk & Compliance Platform Europe en trok 3 jaar geleden al aan de bel bij de toezichthouders, zonder resultaat. Nu, anno 2020, kan men niet zeggen dat het schandaal als een volkomen verrassing kwam.
De NRC journalist Jorg Leijten was de eerste spreker van de namiddag. Hij had een artikel geschreven over Wirecard met als kop: “Als iets te mooi lijkt om waar te zijn, is dat vaak zo”. De vraag die hij stelde: hoe kon dit gebeuren? Waarom zag niemand de fraude aankomen? De Duitse betaaldienstverlener had op het hoogtepunt van haar bestaan een beurswaarde van 24 miljard euro en deed ook nog eens een poging om de Deutsche Bank over te nemen. De Financial Times kwam met onthullingen over Wirecard, alleen werd er niet ingegrepen. In plaats daarvan werd de krant beschuldigd door analisten en de Duitse toezichthouder BaFin sprak over marktmanipulatie. De reeks publicaties over de misstanden bij Wirecard leverde de betrokken journalisten bedreigingen, afluisterpraktijken en pogingen tot omkoping op. Leijten complimenteerde zijn Britse collega’s dan ook voor hun vasthoudendheid.
Geen maatschappij zonder fraude
De AFM-toezichthouder Hanzo van Beusekom had meegekregen van zijn communicatie afdeling dat de deelname aan dit debat een “suicide mission” was. “Maar je leeft maar een keer, dus let’s go”, zei hij, en die uitspraak leverde hem applaus op. Wat hij zich als toezichthouder voor de accountantssector afvroeg was kan een zaak als Wirecard ook in Nederland gebeuren. “Er is geen fraude-loze maatschappij en er is geen foutloze toezichthouder”, volgens Van Beusekom. Naast zijn uitspraken gaf Van Beusekom erkenning voor het graafwerk van de Financial Times journalisten.
Vroeger was Van Beusekom binnen de AFM betrokken bij het toezicht op beleggingsinstellingen. Dat leverde soms al bij het ontbijt telefonisch overleg op met de recent overleden AFM-baas Arthur Docters van Leeuwen, als een instelling in het nieuws kwam. «Wel eerst de feiten, voor je een oordeel velt», gaf de oud-AFM-voorzitter hem dan graag mee. Een principe dat hij nog altijd als uitgangspunt neemt, nu hij toezicht moet houden op de accountantssector. Van Beusekom is «onder de indruk» van de wens binnen het accountantsberoep om het beter te doen, maar verdere inspanning blijft nodig. «Het publiek belang moet gestut worden.» Accountants moeten zich telkens opnieuw afvragen of ze alles doen wat binnen hun mandaat ligt, desnoods tegen uw persoonlijke of kantoorbelang in, zo benadrukte de toezichthouder.
Zimmermann wist het in 2017 al
De naam Wirecard duikt al jaren op in de journalistiek. Bij de Financial Times vanaf 2015, maar ook Claudia Zimmermann, verantwoordelijk voor de Duitstalige content van het Risk & Compliance Platform Europe, stelde in 2017 al kritische vragen aan de Duitse toezichthouder. De BaFin deed daar echter niets mee, net zo min als het Duitse ministerie van Financiën, het Bundeskriminalamt en de Duitse tak van witwasbestrijdingsorganisatie FIU. Wel werd Zimmermann door advocaten bedreigd en geïntimideerd. In haar optiek is Wirecard slechts «het topje van de ijsberg» en komen er zonder twijfel nog meer zaken boven water.
De Duitse journaliste Claudia Zimmermann volgt de Wirecard-zaak nauwgezet. Zij is er trots op om net als haar Financial Times collega’s te behoren tot de ‘vierde macht’, zoals de journalistiek ook wel wordt genoemd. Na jaren bij de publieke omroep gewerkt te hebben, deed zij in de afgelopen jaren onder meer onderzoek naar de praktijken van online brokers. «Negentig procent doet foute dingen», aldus Zimmermann.
Geen vooruitgang
«Met de hervormingen binnen de accountancy worden noodzakelijke stapjes vooruitgezet. Maar kwesties als Wirecard zijn spraakmakender en beeldbepalender en telkens een forse stap achteruit», stelde professor Marcel Pheijffer die in discussie ging met collega-hoogleraren Philip Wallage en Leen Paape. Wirecard is een casus waarvan we moeten leren, aldus Pheijffer. Ook Philip Wallage maakte een compliment aan de journalisten van de Financial Times voor hun graafwerk. Hij vroeg zich af of hij zelf, in de rol van openbaar accountant, de druk van bestuurders zoals bij Wirecard en de Duitse toezichthouder zou kunnen weerstaan. «Ik weet niet hoe ik destijds onder druk had geacteerd. Ik ben gewoon een mens, het kan mij ook gebeuren». Er is heel veel geleerd, maar we zullen zoiets als dit nooit helemaal kunnen voorkomen, meende hij.
Leen Paape sprak over een grotere opdracht van de accountant, want als de journalistiek het kan, dan moet de accountant het toch ook kunnen? Achteraf gezien stonden alle signalen bij Wirecard immers op rood. Naast de controle van de cijfers gaat het vooral om de vraag «Is dit een koshere tent?», aldus Paape. «Wij laten ons als accountantsberoep op een steeds kleinere postzegel vastzetten. We moeten niet alleen naar een suffe jaarrekening kijken die niemand leest.»
Safe haven
Bestuurder en commissaris Antje Kuilboer-Noorman gaf aan dat het vangnet beter moet worden. Ze zei het als volgt: «Een rechte rug houden kan alleen als je gesteund wordt. Is die ondersteuning bij grote kantoren er ook?». Ook gaf ze aan dat volgens haar een fraude in de praktijk al vaak ‘door veel mensen gezien wordt, voordat die in de krant staat’. Hierop deed Paape een aanbod om een safe haven op te zetten op Nyenrode. Daar zouden accountants en andere betrokkenen openlijk kunnen praten over fouten en near misses.
Misschien niet eens zo’n gek idee.
Foto: van links naar rechts, de professoren Marcel Pheijffer, Philip Wallage en Leen Paape en staande rechts debatleider Antoinette Dijkhuizen, zelf registeraccountant.
De twee auteurs, Jayant Mahabier en Kyara Sahetapy lopen stage bij het Risk & Compliance Platform Europe.
