Vanuit de Vereniging van Compliance Officers, afgekort VCO, zijn onlangs een aantal vragen gesteld aan Geert Vermeulen over de rol van compliance in deze bijzondere Covid-19 tijd. Geert heeft de tijd genomen en de vragen zorgvuldig en uitgebreid beantwoord. De drie vragen als ook de antwoorden zijn voor elke compliance officer relevant, vandaar dat wij als Risk & Compliance Platform Europe ons gelukkig prijzen om het geheel nogmaals te mogen publiceren.
VCO: Welke Covid 19- gerelateerde, specifieke integriteitsrisico’s zie je die compliance officers niet uit het oog moeten verliezen?
Geert Vermeulen: «Net zoals bij elke crisis is dit weer een hele interessante tijd vanuit het oogpunt van ethiek en compliance. Op macroniveau zien we dat overheden een afweging moeten maken tussen de verschillende mensenrechten. Wat weegt het zwaarste? Het recht op leven? En hoeveel mag dat kosten? Hoeveel offers zijn we bereid te maken op het gebied van de economische welvaart? Daarbij in aanmerking nemende dat meer armoede ook leidt tot een minder lang leven, zelfs in een land als Nederland. Tegelijkertijd kunnen we opeens ook extra levensjaren verwachten door de verbetering van de luchtkwaliteit.
In hoeverre zijn wij bereid om vrijheden op te geven, zoals het recht om te gaan en staan waar we willen, het recht op vereniging en het recht op privacy, voor het leven van een aantal mensen? We zijn blijkbaar bereid om daar veel voor op te offeren. Vooral als de mogelijke consequenties goed zichtbaar en merkbaar zijn in onze directe omgeving. En het lot onszelf of onze (groot)ouders ook kan treffen. Dat het dieselschandaal de maatschappij ook duizenden gezonde levensjaren heeft gekost is een stuk minder zichtbaar en heeft toch een stuk minder beroering opgeleverd.
Ook organisaties moeten moeilijke keuzes maken. Hoe belangrijk vinden we het dat we overleven als bedrijf? Hoeveel offers zijn we bereid daarvoor te maken? Handelen we nog steeds conform onze waarden? In dit soort crisissituaties blijkt al snel welke waarden echt aangehangen worden door de organisatie. Volgt men bijvoorbeeld het aandeelhoudersmodel of het stakeholder model? Heeft het bedrijf nog wat ‘vet’ op de botten of is het volgeplempt met schulden door private equity om het rendement op het kapitaal zo hoog mogelijk op te krikken? Bedrijven in die laatste categorie hebben het nu zwaar. Maar er zijn ook bedrijven die hard geraakt worden door de crisis maar het nog best een tijdje zonder al te veel problemen kunnen uitzingen. Ga je dan toch personeel ontslaan? Dwing je ze om te komen werken? Of ben je als bedrijf echt betrokken bij je medewerkers en voel je je medeverantwoordelijk voor hun welzijn?
Veel multinationals proberen al jarenlang om zo weinig mogelijk belasting te betalen, om zo veel mogelijk rendement te maken voor de aandeelhouders, maar doen nu wel een beroep op de noodregelingen van de overheid. Dit is volledig consistent in het aandeelhoudersmodel maar niet in het stakeholder model. Hier zit een element van hypocrisie in, wat nu heel zichtbaar wordt en waar bedrijven ook op aangesproken worden. Vorig jaar heeft een groot aantal CEO’s van Amerikaanse bedrijven een verklaring ondertekend waarin zij aangaven voortaan niet enkel meer naar aandeelhouderswaarde te streven, aangezien ze merkten dat ze het krediet en het vertrouwen van de maatschappij aan het verspelen waren. Glenn Fogel, de CEO van Booking.com, is wel lid van deze US Business Round Table, maar heeft vorig jaar niet de verklaring ondertekend. Nu vraagt Booking.com subsidie bij de Nederlandse overheid aan, waar ze volgens de regels recht op hebben, terwijl ze vorig jaar wel een miljardenwinst hebben gemaakt. Daarmee handelt men in ieder geval wel consequent; men zou dit integer handelen kunnen noemen. Maar is het ook ethisch aanvaardbaar?
Jeff Bezos, de eigenaar en CEO van Amazon, is de rijkste man ter wereld met een geschat vermogen van USD 114 miljard. Hij heeft wel de verklaring van de Business Round Table ondertekend. Het gaat Amazon in deze tijden voor de wind. Echter, het bedrijf ontslaat wel een aantal medewerkers dat publiekelijk kritiek uitoefent op de manier waarop zij in de distributiecentra moeten werken, aangezien de 1,5 meter afstand norm regelmatig niet in acht wordt genomen. Het lijkt niet erg consequent. En al zeker niet ethisch aanvaardbaar. Het levert Amazon veel kritiek op maar vooralsnog geen kopersstaking.
Hoe een organisatie omgaat met deze vraagstukken heeft een grote invloed op de reputatie van de onderneming. Hoe ethisch acteert de organisatie vanuit het oogpunt van de samenleving? Houdt men vast aan de waarden van het bedrijf? Kan er, ondanks de mededingingswetgeving, toch samen met concurrenten naar oplossingen voor urgente problemen worden gezocht? Mogen we in het Elektronisch Patiënten Dossier kijken, ondanks dat de betrokkene hier geen toestemming voor heeft gegeven? Welke patiënt krijgt voorrang op de intensive care afdeling? Kunnen we licht verkouden zorgmedewerkers, die niet getest worden, de benodigde zorg laten leveren aan ouderen met het risico dat zij besmet worden met het virus? Of leveren we even geen zorg, met alle consequenties van dien?
Ik hoop dat ethics & compliance officers aanwezig zijn bij de momenten waarop de verschillende belangen worden afgewogen en het management tijdig kan adviseren of in ieder geval helpen bij het maken van deze moeilijke beslissingen.
Een andere interessante invalshoek is om eens naar de crisis te kijken vanuit de fraudedriehoek. Het is duidelijk dat veel mensen en organisaties op dit moment onder druk staan. Daarbij worden beheersmaatregelen soms opgeschort of verminderd. Er ontstaat gelegenheid om te frauderen. Het is ook niet moeilijk om een eventuele fraude te rationaliseren, als dit bijvoorbeeld nodig is om als individu of als bedrijf overeind te blijven. Het risico op fraude, corruptie en andere onethisch gedrag neemt enorm toe. Hoeveel druk ervaar jij bijvoorbeeld om toch nog naar je werk te komen? En staat het klantbelang centraal of het overleven van de onderneming? Werkt jullie supply chain nog een beetje? Wellicht wordt er toch maar wat geld onder tafel betaald om ervoor te zorgen dat essentiële grondstoffen of half-fabrikaten worden bemachtigd? Of worden er opeens lagere eisen gesteld aan leveranciers op het gebied van werkomstandigheden of de mensenrechten?
Zo stuitte ik onlangs op het verhaal dat de Amerikaanse overheid beademingsapparatuur had gekocht van een entiteit, die eigendom was van Rostec, een gesanctioneerde organisatie. Daarmee gaat ze regelrecht tegen haar eigen beleid in en deed ze zaken met een Russische staatsbedrijf, actief in de militaire sector, dat na de Russische invasie van Oekraïne op de sanctielijst kwam te staan. Rostec is overigens ook het bedrijf dat de Buk-raket produceerde die – zoals we inmiddels wel mogen aannemen – de MH-17 neerhaalde. Heiligde het doel, namelijk het redden van Amerikaanse levens, hier de middelen? Je zou kunnen aanvoeren dat de Amerikaans autoriteiten ook snel een vergunning hadden kunnen afgeven om de beademingsapparatuur te mogen inkopen. Maar mogen bedrijven uit andere landen nu dan ook zonder exportvergunning dual-use goederen met Amerikaanse onderdelen aan gesanctioneerde landen leveren om daar levens mee te redden?
Om de Nederlandse economie nog een beetje overeind te houden stelt de Nederlandse overheid grote geldbedragen ter beschikking zonder al te veel controle hierop uit te oefenen. En ze heeft de banken opgeroepen om dit ook te doen. Net als tijdens de financiële crisis en in het witwasdebat roept dit de vraag bij mij op in hoeverre de banken blijkbaar een publieke taak hebben. In ieder geval lijken er in de huidige omstandigheden volop mogelijkheden te ontstaan voor minder integere praktijken.
Opvallend is dat de Nederlandse overheid hierbij vooral een moreel appèl doet op de bevolking. Niet alleen om geen hulp aan te vragen als je het niet per sé nodig hebt, maar ook om thuis te blijven, niet in groepen samen te komen en 1,5 meter afstand in acht te nemen. Vooralsnog lijkt dit best aardig te werken. In scherp contrast tot de toeslagenaffaire geeft de overheid nu iedereen het voordeel van de twijfel en roept anderen, met name de banken, op dit ook te doen. Ik ben benieuwd hoe dit gaat uitpakken. Hopelijk wordt het vertrouwen niet beschaamd. En mogen we als Ethics & Compliance Officers hier een positieve rol bij spelen.
Ik wil toch ook nog even aanstippen dat de virusuitbraak waarschijnlijk is veroorzaakt door het overspringen van het virus van een dier op een mens op een versmarkt in Wuhan. Deze versmarkt was goedgekeurd door lokale inspecteurs. Van wat we nu weten, is het bijzonder twijfelachtig of dat terecht was. Zouden deze inspecteurs soms omgekocht zijn?
VCO: Welk creatief advies heb je, gezien jouw eigen expertise, voor compliance officers in crisistijd?
Geert Vermeulen: «Eigenlijk het gebruikelijk advies: zorg ervoor dat je dicht bij de besluitvorming zit zodat je het management tijdig kunt adviseren over risico’s op het gebied van compliance en ethiek. Tegelijkertijd past ons op dit moment ook enige bescheidenheid. In tegenstelling tot zorgmedewerkers, leraren, kinderopvang, politie, vuilnismannen, OV-medewerkers, vrachtwagenchauffeurs en boeren oefenen wij geen beroep van vitaal belang uit.»
VCO: Compliance officers werken nu letterlijk op afstand van de organisatie. Jij wellicht ook. Wat betekent dit voor jou en wat raad je je vakgenoten aan?
Geert Vermeulen: «Als ZZP’er is het voor mij deels ‘business as usual’: ik werk al 4,5 jaar voornamelijk vanuit huis. Nieuw is dat de rest van mijn gezin nu ook de hele dag thuis is. Met twee grote pubers is het huis dan al snel gevuld. Gelukkig mogen we in Nederland nog wel naar buiten om te gaan sporten en daar maak ik dan ook veelvuldig gebruik van.
Gelukkig heb ik ook jarenlang in internationale omgevingen gewerkt. Daardoor was ik al aardig gewend aan conference calls, video-conferencing en het geven van webinar trainingen. Ik zie dat veel andere mensen hier nu noodgedwongen ook aan moeten geloven en daarbij vaak merken dat dit best goed te doen is. Natuurlijk is er niets beter dan fysiek contact met mensen maar met de huidige technische hulpmiddelen komen we hier wel steeds dichter bij in de buurt. Nadat in de eerste weken van de crisis een groot deel van mijn trainingen en spreekbeurten waren afgezegd, heb ik vorige week twee hele ochtenden training gegeven op afstand. En dat beviel best goed. Zo goed zelfs, dat ik verwacht dat in de toekomst mensen hier meer voor open zullen staan.
Sterker nog, ik heb opeens ook meerdere keren per week online netwerkbijeenkomsten met groepen als het House of Ethics uit Jordanië, Trust Across America uit de VS en Your Public Value uit Duitsland, waar we tot nu toe nog niet eerder in de gelegenheid waren om elkaar te ontmoeten, maar waar zich nu allerlei interessante discussies afspelen. Het is daarbij ook wel leerzaam om te horen hoe men vanuit het buitenland tegen de situatie in Nederland en de opstelling van Nederland aankijkt.
Mijn advies is dus vooral: Let op. Veel mensen en organisaties staan onder druk. De gebruikelijke beheersmaatregelen worden opzij geschoven, groet geldbedragen komen los uit onverwachte hoek en daardoor kunnen er nog vreemde dingen gebeuren. Organisaties en individuen staan voor lastige ethische dilemma’s. Zorg ervoor dat je dicht bij het besluitvormingsproces zit, zodat je tijdig kunt adviseren. Blijf in contact met elkaar, desnoods digitaal. Boor ook nieuwe contacten aan. Wellicht levert dat nog creatieve inzichten op.»
Op de foto is Geert Vermeulen (rechts) te zien met de zojuist gewonnen Nationale Compliance Award 2019, georganiseerd door het National Compliance Instituut. De award werd uitgereikt door Frans Demmers, links op de foto, als voorzitter van de VCO. De award wordt jaarlijks uitgereikt met het doel de ontwikkelingen in het vakgebied te stimuleren, de compliance functie verder te professionaliseren en integriteit binnen organisaties te versterken.
