Michel Klompmaker
Vorige maand in april 2020, is het rapport verschenen van de Raad voor het Openbaar Bestuur met als titel «Een sterkere rechtsstaat. Verbinden en beschermen in een pluriforme samenleving.» De aanleiding was de toegenomen bezorgdheid vanuit verschillende geledingen over de staat van de rechtsstaat. Enkele voorbeelden zijn de bezorgdheid rond de dienstverlening van de overheid aan haar burgers (Belastingdienst), de politieke bemoeienis met de rechtspraak en de invloed van de georganiseerde criminaliteit in de bovenwereld, onder andere bij advocaten en notarissen. Het rapport was voor ons aanleiding om een viertal vragen te stellen aan de Raad voor het Openbaar Bestuur en we zijn tevreden dat we de antwoorden mochten ontvangen, die we onverkort publiceren.
Volgens verschillende juridische experts is er geen sprake meer van achterstallig onderhoud, maar is er langzamerhand sprake van een serieuze dreiging waarbij de trias politica in gevaar is. Wat zoudt u tegen deze experts willen zeggen?
Raad voor het Openbaar Bestuur: «Volgens de Raad voor het Openbaar Bestuur is niet één van de problemen die in het advies «Een sterkere rechtsstaat» zijn beschreven op zichzelf een grote dreiging voor de rechtsstaat. Bij elkaar opgeteld kunnen ze echter wel leiden tot kwetsbaarheid. Het is daarom van belang het bewustzijn van het belang van de rechtsstaat te vergroten. Dat begint met kennis en een helder beeld van de ‘rechtsstatelijke praktijk’ waarbinnen mensen functioneren. Politici, bestuurders, rechters, ambtenaren, journalisten en ook ‘gewone mensen’. Iedereen draagt bij aan de rechtsstaat.»
In hoeverre is er sprake van democratisch gekozen leiders als diezelfde politici alle mogelijke middelen, zowel financieel als technologisch, zoals Cambridge Analytica in het recente verleden, kunnen inzetten om grote groepen mensen te manipuleren?
Raad voor het Openbaar Bestuur: «We spreken van een democratische rechtsstaat wanneer de macht bij het volk ligt én de staat gebonden is aan het recht. Wanneer aan één van deze voorwaarde voldaan wordt, wordt nog niet automatisch ook aan de andere voorwaarde voldaan. Democratie waarborgt dat het recht waaraan de staat is gebonden, gelegitimeerd is door de wil van het volk. De rechtsstaat waarborgt op zijn beurt dat dat democratisch gelegitimeerd bestuur niet ontaardt in willekeur, oneigenlijk machtsgebruik door democratisch gekozen leiders of tirannie van de meerderheid.»
In het rapport wordt verwezen naar internationale rapporten om te bewijzen dat men het in Nederland goed voor elkaar heeft qua rechtsstaat. Wat vind u in dit verband van de World Justice Project Rule of Law Index? Zie ook het artikel dd 29 mei 2019 op www.riskcompliance.nl met de bijgaande link.
Raad voor het Openbaar Bestuur: «De Rule of Law Index van het World Justice Program is een vergelijking van landen op acht indicatoren. Op de onderzoeksmethode valt ongetwijfeld wel iets af te dingen en de landenvergelijking is in zekere zin appels met peren vergelijken: het is niet eenvoudig het rechtssysteem van Denemarken te vergelijken met dat van Venezuela. Maar toch: ondanks deze tekortkomingen is het niet onwaarschijnlijk dat Nederland hoog eindigt. Een vergelijkbaar beeld laat de Eurobarometer 489 zien die in juli 2019 is uitgebracht. Daaruit blijkt dat Nederland in de onderlinge landenvergelijking (28 EU-Lidstaten) telkens hoog scoort op de waardering die burgers hebben voor hun rechtsstaat.»
Is het een idee om de benoeming voor het leven van een rechter gewoon af te schaffen? Het risico op ontslag na wanprestatie bestaat voor iedere normale burger in loondienst. Waarom dan ook niet voor een rechter?
Raad voor het Openbaar Bestuur: «Over de afschaffing van de benoeming voor het leven van een rechter heeft de Raad geen standpunt ingenomen. Maar in het algemeen kan worden gesteld dat de benoeming voor het leven uitdrukt de onafhankelijkheid van de rechter ten opzichte van de andere staatsmachten. Daarbij kan verder nog worden aangetekend dat artikel 117, vierde lid, van de Grondwet bepaalt dat de wet de rechtspositie van rechters regelt en dat op grond daarvan de rechtspositionele regeling van rechters niet zonder meer is te vergelijken met die van mensen in loondienst.»
U kunt de publieksversie van het rapport hier gratis downloaden als white paper.
