Lijstjes en kruis-of-munt-vragen

Marco Cevat
Zomaar een aantal spraakmakende headlines: “Overheid verspilt miljarden euro’s aan mislukte ICT-projecten” 1], “Megalomane ICT-Projecten: de overheid als lesmateriaal” 2], “Fraude bij aanbestedingen ICT-projecten” 3] en de eerste conclusie uit het eindrapport van de Tijdelijke Commissie ICT: “De rijksoverheid heeft haar ICT-projecten niet onder controle” 4]. Met het enigszins contrasterende “Nederland verwaarloost de ICT-branche” 5] daarnaast. Voor de hand liggende conclusie: overheid kan het op het gebied van ICT nooit goed doen.
Alléén de overheid? Te kort door de bocht. Het falen van ICT-projecten bij de overheid ligt onder een publiek vergrootglas. Terecht, want het is ons geld. Maar dat het bedrijfsleven het beter zou doen, is niet juist. Veel aandacht lijkt dat niet te krijgen, behalve dan binnenskamers en in de vakpers. Analyses zoals “Waarom ICT-projecten werkelijk falen” 6] en de voorbeelden die in vakpublicaties worden genoemd, spreken boekdelen. Het totaalbedrag dat alleen al in Nederland op die manier verkwist wordt, overstijgt dat van de overheidsverspilling met een factor tien 7]. Het gebrek aan aandacht hiervoor is opvallend, want ook die verspillingen worden betaald van ons geld.
OK, ICT-kosten in het bedrijfsleven gaan ten laste van de winst van die onderneming, maar zijn wel verdisconteerd in de prijs van alles dat u koopt. Sinds een groot deel van de overheid geprivatiseerd is, zijn die effecten ook doorberekend in de prijs van energie, transport, parkeren en nog tientallen noodzakelijke en onontkoombare kosten. Ook in de prijs van simpele dagelijkse dingen zoals een boek, een potje vitamines, een krop sla of zelfs een hamburger (McDonald heeft 170 miljoen dollar op een project afgeschreven nog voordat het gestart was; dat is één jaar lang 7 dollarcent van elke verkochte hamburger).
Als we voornoemde analyse en de tientallen varianten daarop volgen, is er in de geconstateerde oorzaken en de verschillende manieren om ze aan te pakken, al jaren niets veranderd. De lijstjes met tips voor succesvolle ICT-projecten die op internet worden rondgepompt, zijn van een treurige oppervlakkigheid en ontstellend gebrek aan diepgang. Al decennia is er niets oorspronkelijks aan toegevoegd. Met alle respect, ook de overheidscommissie komt in wezen niet verder dan zo’n lijstje, het instellen van wéér een toezichthouder en het aanscherpen van aanbestedingsregels. Dat laatste zou wel wat kunnen opleveren, maar de juristerij ziet al met genoegen uit naar de processen die gevoerd mogen gaan worden, om vermeend onjuiste uitsluiting wegens vermeend eerdere wanprestatie aan te vechten. Waarna diezelfde leveranciers toch weer binnenkomen en met als bijeffect een enorme vertraging van de start van het aanbestede project.
Al die lijstjes over beter beheer, toezicht, methoden, technieken, ownership, management en controle, bieden geen oplossing. In essentie, is het mogelijk om daarmee sowieso iets op te lossen waarvan niets begrepen wordt? Wat als je daarmee de kans op juiste beslissingen net zo groot maakt als het opgooien van een muntje? Zolang maar 32% van de ICT-projecten succesvol is 8], levert tossen zelfs een hogere kans op voorspellen van succes op! Zolang degene die een besluit neemt over de inzet van ICT voor zijn business case niets snapt van de effecten van zijn beslissing, is de kruis-of-munt-vraag: “zou het nou zo erg zijn als we het niet zouden automatiseren?”. Het is niet de beste manier om de overheids-ICT te besturen, net zo goed als de impact van slecht onderlegde of politieke besluiten op het ICT-landschap.
Het kan een hoop geld schelen wanneer we die vraag wat vaker zouden stellen en eerlijk zouden beantwoorden met “eigenlijk weten we het niet”. Als het bedrijfsleven dat ook wat vaker zou doen, zien we dat op termijn ook terug in de prijs van die oh zo heerlijke hamburgers.
_______________
1] Elsevier, april 2014
2] Managementscope, oktober 2014
3] Zembla, oktober 2014; overigens loopt het onderzoek nog dus zijn de verdachten niet schuldig
4] Tweede Kamer, 2014
5] Telegraaf, januari 2015
6] CIO.nl, december 2013
7] Voorzichtige schatting; teruggerekend vanuit Europese cijfers van 2012
8] Managementsite, cijfers van oktober 2012