Afscheidsrede professor Leo Huberts: hard oordeel over de Wet Huis voor Klokkenluiders

Michel Klompmaker

Op vrijdag 13 september nam hoogleraar Leo Huberts afscheid als hoogleraar Bestuurskunde aan de Vrije Universiteit Amsterdam. De titel van zijn laatste ‘’college” of zo u wilt afscheidsrede in het auditorium was “Moraal en Macht” en ging over integriteit en kwaliteit van besturen in theorie en praktijk. De ruim 200 aanwezigen mochten ook deelnemen aan een online onderzoek met betrekking tot integriteit van Nederlandse politici. We gaan hierna ook nader in op wat professor Huberts vindt van de Wet Huis voor Klokkenluiders vanuit de wetenschap en dat in relatie tot het komende Behavioral Risk Congres op 3 december aanstaande in Amstelveen, met als thema “Help, de klokkenluider verzuipt!”

Huberts ging met name in op de moraal van de macht met focus op Nederland en toegespitst op corruptie en integriteit. Hoe is het gesteld met de integriteit van de macht en de machtigen? In hoeverre doet moraal ertoe in ons aller denken en handelen, vraagt Huberts zich af. Vanuit de wetenschap wordt integriteit verschillend gedefinieerd, maar Huberts houdt vast aan zijn eigen 8 visies op integriteit, te weten

1. Heelheid (consistent, consequent)
2. Passend, éen met de omgeving
3. Professionele verantwoordelijkheid
4. Moreel reflecteren en handelen
5. Aantal waarden (bijvoorbeeld onkreukbaarheid)
6. Overeenstemming wet, regel, code
7. Overeenstemming met geldende morele waarden en normen
8. Exemplarisch moreel gedrag

Huberts komt vanuit zijn eigen onderzoeken tot de conclusie dat het bij integriteit gaat om handelen in overeenstemming met de geldende morele waarden en normen, waarbij natuurlijk de vraag gesteld moet worden wat is ‘geldend’ en waarom het bij ‘morele’ normen en waarden gaat.

Integriteit van politici

Vanuit zijn eigen politieke achtergrond en verleden is Huberts erg begaan met de integriteit van politici. Aan de orde kwamen onder andere enkele bekende namen zoals Trump en Poetin, maar ook Nederlandse politici werden even langs de meetlat gelegd, dit keer niet door Huberts, maar door de ruim 200 aanwezigen, die live en anoniem mochten stemmen over de integriteit van de verschillende fractievoorzitters van de politieke partijen. Op de vraag wie de minst integere fractievoorzitter is stemde de helft van de aanwezigen voor Thierry Baudet, op ruime afstand gevolgd door het trio Kuzu, Wilders en Krol. Dan de meest integere: met ruime voorsprong was dat Gert-Jan Segers. Als de meest machtige fractievoorzitter kwam Klaas Dijkhoff met ruime meerderheid die namiddag uit de bus rollen.

Alle type integriteitsschendingen doen zich nog voor in Nederland, waarbij het per definitie gaat om wat we weten, wat openbaar wordt. De misstanden die worden gemeld leiden lang niet altijd tot een intern, extern of strafrechtelijk onderzoek. De schendingen die anno 2019 worden gesignaleerd gaan vaak over omgangsvormen en de privésfeer. Wanneer integriteit meer aandacht krijgt, het hoger op de agenda staat van organisaties, dan zal dat leiden tot meer bewustzijn en alertheid, een grotere meldingsbereidheid en het serieuzer nemen van die meldingen, aldus de professor tijdens zijn afscheidsrede.

Huis voor Klokkenluiders

Huberts stelt dat de naam suggereert dat het om een tehuis gaat voor klokkenluiders die misstanden aan het licht brengen en die vaak te maken krijgen met onbegrip en vergelding vanuit de directe omgeving. Huberts is na enkele jaren praktijk van het Huis niet zo positief “goede bedoelingen, maar funeste uitwerkingen.” Hij karakteriseert het als geen huis maar een noodwoning, met verdiepingen met tegenstrijdige beelden over de taak, intern maar ook extern. Huberts is voorstander om de naam te schrappen en een stevige reorganisatie van het Huis voor Klokkenluiders. Wat volgens Huberts nog steeds dreigt is het opheffen ervan, met funeste nadelen voor de inzet die landelijk past om integriteit en kwaliteit van besturen te koesteren en te bevorderen en de bescherming van klokkenluiders adequaat te organiseren. Hij spreekt zowel de Tweede als de Eerste Kamer aan die blijven aarzelen en zoeken wanneer het gaat om de eigen integriteit. Zij die verantwoordelijk zijn voor wellicht één van de slechtste wetten van het laatste decennium, aldus de afscheidnemende professor, die nog even de stelling poneert dat “terughoudendheid met betrekking tot de toekomst past bij hoogleraren die afscheid nemen”, maar daar onmiddellijk aan toevoegt dat hij actief blijft op zoek naar de verbindingen, waarvan acte.