Onlangs maakt het Nederlandse Openbaar Ministerie (OM) bekend wat het «afpakresultaat» was van het afgelopen jaar, onder voorbehoud van de definitieve goedkeuring door de accountant. Het gaat om een totaal bedrag van ruim 171 miljoen euro. Maar er is ook sprake van een zekere onvrede omdat het minder is dan het voorgaande jaar en 2018 zich voor wat betreft het OM gelukkig mag prijzen met de 100 miljoen euro ontneming in de transactie met ING. De verbreding is nog onvoldoende, aldus het OM bij monde van Janneke de Smet-Dierckx, sinds enkele maanden verantwoordelijk voor de afdeling afpakken bij het OM.
Het samenwerkingsverband tussen de politie, FIOD, Douane, Domeinen Roerende Zaken (DRZ), het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB), het Openbaar Ministerie (OM) wil nieuwe energie uitstralen naar de toekomst toe. Het OM lijkt daarbij op een echt bedrijf, ze werkt immers met «afpakdoelstellingen» en die zijn voor het zevende jaar op rij gehaald. Vorig jaar was dat vooral te danken aan de 100 miljoen euro ontneming in de transactie met ING.
Het beslagcijfer is in 2018 ook gestegen. Opsporingsdiensten en het OM leggen beslag om eventuele toekomstige vorderingen zeker te kunnen stellen. Er ligt nu in totaal voor ruim 1.863.000.000 euro beslag. Dat biedt perspectief voor de toekomst, maar de inspanningen gaan het OM niet snel genoeg. Vandaar dat OM en opsporingsdiensten komen met een vernieuwde strategie. “Het is nog steeds niet standaard dat in ieder onderzoek waarin het motief geld verdienen is, er door een financiële bril wordt gekeken en geldstromen worden gevolgd, “ zegt de Smet-Dierckx: “Dat moet echt anders.”
Niet tevreden
Het OM, politie en opsporingsdiensten zien een constante langzaam stijgende lijn in het aantal ontnemingsvorderingen, maar de stijging gaat niet voortvarend genoeg. Hans van der Vlist, directeur FIOD: “Afpakken van crimineel vermogen is belangrijk. Gelet op de omvang van criminele geldstromen kunnen en moeten de resultaten van afpakken verder omhoog.”
«Het komt nog geregeld voor dat andere zaken in de waan van de dag prioriteit krijgen of dat de mogelijkheden van afpakken over het hoofd worden gezien,» zegt Gery Veldhuis, portefeuillehouder Financieel Economische Criminaliteit van de politie: “Als het gaat om het afpakken van opbrengsten van criminele organisaties liggen er nog volop kansen. Het afpakken van goederen en geld moet net zo vanzelfsprekend zijn als het vangen van boeven. Het gaat daarbij niet alleen om de hoogte van de bedragen, maar juist ook om het maatschappelijke effect. Maatschappij en slachtoffers moeten merken dat misdaad niet mag lonen. Politie en OM moeten afpakken en de afdoening voor slachtoffers meer als continue factoren beschouwen.”
Slimmere tegenstanders
“We hebben door de intensivering op afpakken een slimmere tegenstander gecreëerd” zegt de Smet-Dierckx: “Bijna geen enkele crimineel koopt nog een auto op eigen naam of zet het geld op een bankrekening of stopt het in een sporttas op de achterbank van zijn auto, terwijl dit een paar jaar geleden nog wel zo was” zegt De Smet-Dierckx. “Virtual currency wordt gebruikt, geld wordt contant vervoerd in ingenieuze verbergruimtes in auto’s, op slinkse wijze in het bancaire systeem gebracht, de hele wereld rond gepompt en staat niet meer op naam. Dit vraagt investeringen en tijd van ons, we moeten onze kennis blijven ontwikkelen. Er staat niemand bij de deur die zegt, ‘daar ligt het geld’. Er wordt steeds meer moeite gedaan om het af te schermen.” Het geld wordt uitgegeven. “Daar moet de samenleving alert op zijn. Cashgeld voor grote feesten, cash kledingaankopen, horloges, juwelen, dure muziekinstallaties. We zien windhappers, die leven van de wind, we zien kleine bedrijfjes waar veel cashgeld in om gaat maar verder geen regulier handel hebben. Die moeten we aanpakken, maar dat vraagt echt een andere blik.”
Nieuwe energie
Het Openbaar Ministerie (OM) en opsporingsdiensten komen met een vernieuwde strategie om het afpakken weer nieuwe energie te geven: “In plaats van financieel economische criminaliteitsbestrijding moeten we gaan naar een bredere criminaliteitsbestrijding vanuit een financieel economisch perspectief. Daarmee bedoelen we, dat je vanaf de start van een onderzoek kijkt wat de beste opsporingsmethodiek is en op welke manier je het beste kunt ingrijpen. Waar wij vanuit de traditionele opsporing geneigd zijn om voor de ‘kilo’s en kerels’ te gaan, moeten wij breder gaan kijken en financiële opsporing als middel zien. Net zoals forensische opsporing een middel is,” zegt De Smet-Dierckx: “Geld is vaak de uiterlijke verschijningsvorm van onderliggende verborgen criminaliteit. Door beter naar geldstromen te kijken, ga je ook meer zien. We moeten die geldstromen volgen om bij de top van de misdaad terecht te komen” vervolgt ze: “Het is nu tijd voor een volgende stap. Het is tijd voor vak-volwassenheid. Uiteraard gaan we nooit er voor 100% in slagen, maar het moet beduidend beter dan tot op heden. De opsporingspartners hebben laten weten dat zij dit belang ook zien.” Afpakken wordt een vast onderdeel van de aanpak van ondermijnende criminaliteit. “De financiële invalshoek van onder meer geldstromen en af te pakken vermogens is een dominante lijn in de aanpak van dit fenomeen.”
Witwassen verstoren
Afpakken is tegenwoordig veel meer dan wat de naam suggereert. Het gaat niet enkel om het wegslepen van auto’s of het halen van een beslagnorm, het is een waardevolle interventiemethodiek om ondermijnende criminaliteit echt aan te pakken. “Daar blijven we ons de komende jaren vol op inzetten. Een belangrijk onderdeel van de aanpak wordt ook het verstoren van criminelen bij het witwassen van gelden door de aanpak van dienstverleners. Het afpakcijfer is geen doel op zich,” vervolgt De Smet-Dierckx: “Indien er geen geld afgepakt kan worden, dan kunnen we wel leren en verstoren. We moeten zorgen dat de gebruikte witwasmethode niet nog een keer kan worden gebruikt.”
Crimineel geld vindt zijn weg door onze financiële instellingen. Vaak zijn daar, bewust of onbewust, financieel dienstverleners zoals trusts of aanbieders van financiële- en bedrijvenstructuren bij betrokken. Een voorbeeld is een constructie die is ontrafeld waarbij vermoedelijk 320 miljoen euro via een lingeriezaak op Curaçao is witgewassen. En een belastingadviseur die frauduleuze buitenlandse constructies aanbiedt. Hij wordt ervan verdacht internationale constructies aan te bieden om belasting te ontduiken. Net als deze aanbieder van verhullende constructies.
Financiële instellingen zoals banken zijn belangrijke poortwachters voor het bestrijden van witwassen, corruptie en terrorismefinanciering. Deze verplichting vloeit voort uit de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). Hans van der Vlist, directeur van de FIOD, ziet kansen: «De resultaten op afpakken moeten en kunnen omhoog. We verwachten hierbij hulp van de financiële sector door publiek-private samenwerking en de invulling van hun poortwachtersfunctie.» Ook ander soort dienstverleners van criminelen worden aangepakt, zoals een garage die verborgen ruimtes bouwt in auto’s voor het vervoer van grote hoeveelheden contanten. Dit is een onderzoek waarbij iemand via constructies met een Duitse vennootschap auto’s verhuurt aan veelal criminele gebruikers in Nederland. De bedoeling is om zo het eigendom van de voertuigen te verhullen en een eventuele inbeslagname te verhinderen.
Een groot deel van alle criminaliteit wordt gepleegd met het oog op snel financieel gewin. Of het nu gaat om drugshandel, diefstal of fraude: in alle gevallen is geld de drijfveer van criminelen. Door dit geld van de criminelen af te pakken, raken Politie, Bijzondere Opsporingsdiensten en alle andere partners hen op een plek waar het pijn doet: in de portemonnee. Doorgewinterde criminelen calculeren een eventuele celstraf in als beroepsrisico. Door hun vermogen af te pakken verliezen daders hun status in het criminele milieu en verliezen zij het investeringsbudget om nieuwe misdaadavonturen aan te gaan. Bovendien draagt afpakken bij aan herstel van het rechtsgevoel in de maatschappij. Het is goed als burgers zien dat de dubieuze dure auto van criminele types wordt afgepakt. Het is ongewenst dat eerlijke bedrijven over de kop gaan omdat criminele bedrijven de markt verzieken door concurrentievervalsing.
De zogenaamde «afpakresultaten» laten een wisselend beeld zien de laatste jaren vanaf 2011 :
2011 ruim 44 miljoen euro
2012 bijna 50 miljoen euro
2013 bijna 90 miljoen euro
2014 bijna 136 miljoen euro
2015 ruim 143 miljoen euro
2016 ruim 402 miljoen euro
In 2017 werd er ruim 221 miljoen euro afgepakt en vorig onder voorbehoud van de accountantsverklaring ruim 171 miljoen euro, een daling derhalve en dat zit het OM blijkbaar dwars, temeer daar er 100 miljoen van ING binnenkwam.
Lange doorlooptijd strafzaken, vaak meer dan 8 jaar
“Afpakken is niet makkelijk. Als het op een zitting aankomt is de doorlooptijd van een gemiddelde afpakzaak meer dan acht jaar” zegt De Smet-Dierckx: “Het is niet ongebruikelijk dat de advocatuur veel aanvullende onderzoekwensen heeft en die moeten eerst afgehandeld worden.” Om te kunnen afpakken moet je ingewikkelde illegale en legale constructies doorzien. Daarover kan je van inzicht verschillen. Het gebeurt dat de rechtbank het OM in eerste aanleg niet-ontvankelijk verklaart, het OM in beroep gaat en het Hof de rechtbank vervolgens weer vraagt de zaak opnieuw te bezien. De zaak ‘Maskerbij’ is zo een voorbeeld. Een ander voorbeeld is de zaak tegen de voor corruptie veroordeelde Joep vd N. De Smet-Dierckx: “Ook al duurt het soms lang, we geven niet op. We hebben een lange adem als het moet”.
Bron: OM
