Termen risk & compliance vervangen door narcisme & hechting?

Marc Pierar & Michel Klompmaker
Tijdens het afgelopen Behavioral Risk Congres wilde Professor Jan Derksen de termen ‘risk’ en ‘compliance’ vervangen door ‘narcisme’ respectievelijk ‘hechting’. In de psychologie zijn die twee verschijnselen belangrijk voor de vorming van de identiteit van een individu. De theorie van de hechting/gehechtheid heeft heel veel empirische onderbouwing en is dus een ‘harde’ theorie, is niet meer ‘soft’. Gehechtheid is de wijze waarop de omringende cultuur het individu adopteert als een lid van die cultuur. Derksen kwam al eerder in het nieuws met een originele oplossing om het probleem rond voetbal hooligans voor eens en voor altijd op te lossen…

Gehechtheid is op een cultureel bepaalde manier vormgegeven en dat produceert psychologische patronen in het individu en reikt op die manier een identiteit aan. Het kind ziet in de ogen van de moeder dat de moeder iets ziet (namelijk het kind). Het basisvertrouwen wordt gevormd in het eerste levensjaar van het kind. Dat kun je dus ook ‘verprutsen’. In Nederland krijgt een kind in de eerste 3 maanden te maken met gemiddeld zes personen die in dat hechtingsproces een rol spelen. Maar een kind blijkt in het eerste levensjaar gemiddeld maar twee van zulke personen te kunnen verdragen. In deze hechtingsfase is het zelf (van het kind) nog een verlengstuk van de ander (meestal de moeder). In de volgende fase, de narcistische fase, wordt de wereld (rondom het kind) een verlengstuk van het zelf van dat kind. In deze fase ligt de nadruk op zelfredzaamheid,
Narcisme is enorm toegenomen
Onderzoek heeft laten zien dat het narcisme is onze westerse cultuur de afgelopen 40 jaar enorm is toegenomen. Dat narcisme is al begonnen bij de Grieken en Romeinen en heeft ook veel goeds gebracht, bijvoorbeeld een sterk ontwikkelde en ondernemende middenklasse die een land opstuwt in de vaart der volkeren. In andere culturen is dat narcisme veel minder aanwezig. En daarmee ook een veel kleinere middenklasse, minder organisaties, minder prestatiedrang en minder grootheidsfantasieën. Met dat toegenomen narcisme is ook het risico toegenomen en de gehechtheid afgenomen.
Menselijk gedrag kent twee factoren: de fysieke en culturele omgeving en de persoonlijkheid. In de persoonlijkheid spelen het Zelf en de Ander een belangrijke rol. De laatste komt voor uit de hechting en de eerste uit het narcisme. Indien bijvoorbeeld het Zelfbeeld niet goed ontwikkeld is, dan leidt dit tot neurotisch gedrag en is iemand teveel met de ander bezig (wat vindt die van mij), de Ander is ‘te groot’ geworden. Volgens Jan is een doorgeschoten narcisme psychologisch de belangrijkste oorzaak van de kredietcrisis in 2007. Dat narcisme kent bijvoorbeeld geen kwetsbaarheid, men heeft fantasieën waar niets fout kan gaan. Men beseft dan niet (meer) dat bijvoorbeeld een bank een menselijk product is dat dus uiterst kwetsbaar is.
Angst is een slechte raadgever
Narcistische processen hebben dus een gevaarlijke kant. Wat kun je daar dan aan doen? Je moet zorgen voor een grotere hechting in en aan de organisatie, dat mensen zich daar thuis voelen. Een sterk middel is het gebruik van rituelen om zo de band tussen individu en organisatie te versterken en te onderhouden. Verder moet een CEO mensen om zich heen verzamelen die kritiek op hem (durven te) geven, kritiek die hij zelfs opzoekt, dient iemand te zijn die zijn eigen narcisme niet al te serieus neemt. Mensen moeten niet angstig zijn om kritiek te leveren op het functioneren van de CEO, angst is nu eenmaal een slechte raadgever, omdat het uiteindelijk om het belang van de organisatie gaat, niet om het belang van de CEO of andere medewerkers.